Urząd Gminy Łomża

Wykonawca:

Agencja Rozwoju Regionalnego w Łomży


Eksperci:

Bazyli Poskrobko
Małgorzata Borkowska-Niszczota
Waldemar Jastrzębski



Współpraca:

Pracownicy Urzędu Gminy w Łomży: Krystyna Kaczyńska, Zofia Brokowska, Włodzimierz Rakowski.



ZESPÓŁ KONSULTANTÓW SPOŁECZNYCH:

Przedstawiciele Urzędu Gminy:
Kazimierz Dąbkowski (wójt Gminy), Adam Frączak (zastępca wójta), Krystyna Duda, Krystyna Jastrzębska, Maria Kozłowska, Anna Górtatowska, Jadwiga Urbanowska, Elżbieta Dąbkowska, Krystyna Kaczyńska.


Przedstawiciele społeczności gminnej:
Adam Kukowski (sołtys – St. Łomża p/sz), Marek Ormanowski (sołtys – Pniewo), Jarosław Kruszewski (sołtys – Jednaczewo), Henryk Kotowski (sołtys – Koty, Jan Cwalina (sołtys – Stare Kupiski), Anna Olendzka (Starostwo Powiatowe), Wiesława Krajewska („PREFBET” Śniadowo), Danuta Jarota (Powiatowy Urząd Pracy)

SPIS TREŚCI

WSTĘP...................................................................................................................... 4
I. ZAŁOŻENIA OGÓLNE I METODYCZNE........................................... 7
1. Podstawowe pojęcia.......................................................................... 7
2. Założenia wyjściowe......................................................................... 8
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA, SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA I GOSPODARCZA GMINY........................................................................................................

13
1. Położenie administracyjne................................................................. 13
2. Charakterystyka przyrodnicza........................................................... 13
3. Charakterystyka społeczno-demograficzna....................................... 24
4. Charakterystyka gospodarcza............................................................ 28
5. Infrastruktura techniczna................................................................... 35
6. Charakterystyka finansów gminy...................................................... 39
III. ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH.............................. 42
1. Identyfikacja problemów................................................................... 42
2. Identyfikacja ograniczeń i stymulatorów rozwoju............................ 46
3. Cele i kierunki rozwoju wynikające ze strategii rozwoju województwa oraz strategii rozwoju obszaru funkcjonalnego „ZPP”.................................................................................................

64
IV. PODSTAWOWE ELEMENTY STRATEGII ROZWOJU GMINY........................................................................................................
67
1. Wizja i misja gminy.......................................................................... 67
2. Strategiczne cele i kierunki rozwoju gminy...................................... 71
3. Priorytety rozwoju............................................................................. 71
V. STRATEGICZNE PROGRAMY ROZWOJOWE................................. 73
1. Sfera gospodarcza.............................................................................. 73
2. Sfera społeczna.................................................................................. 80
3. Sfera techniczna................................................................................ 89
4. Sfera ekologiczna.............................................................................. 92
5. Sfera zarządzania............................................................................... 96
VI. ZAGADNIENIA REALIZACJI STRATEGII......................................... 100
1. Organizacyjne aspekty i monitoring realizacji strategii.................... 100
2. Finansowe aspekty realizacji strategii............................................... 105

WSTĘP
Rosnąca świadomość konieczności wykorzystania możliwości rozwojowych gminy oraz potrzeby skoordynowanego oddziaływania na gospodarkę lokalną skłania władze samorządowe do opracowywania strategii zrównoważonego rozwoju. Proces zarządzania gminą musi mieć bowiem charakter aktywny i być nastawiony na kreowanie jej przyszłości, czyli winien być oparty na podejściu strategicznym. Nie może zaś odbywać się w wyniku przypadkowych, nie ukierunkowanych na realizację długofalowych celów – decyzji bieżących.
Planowanie strategiczne jako współczesne podejście systemowe odpowiadające wymogom gospodarki rynkowej, dotyczącym odpowiedniej organizacji i zarządzania, jest:
 stabilną i realistyczną podstawą „myślenia o przyszłości gminy”,
 aktywnym procesem dostosowywania się gminy do zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych,
 kreatywnym procesem wyboru celów rozwojowych o dalekosiężnych skutkach,
 procesem decyzyjnym opartym na przewidywaniu przyszłej rzeczywistości, w której będzie działać gmina.
Strategię rozwoju można zdefiniować zatem jako koncepcję systemowego działania, polegającą na:
 formułowaniu zbioru perspektywicznych celów rozwojowych i ich modyfikacji w zależności od zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych,
 określeniu niezbędnych zasobów ludzkich, rzeczowych, finansowych i naturalnych, niezbędnych do realizacji przyjętych celów,
 określeniu sposobów postępowania zapewniających realizację przyjętych perspektywicznych celów rozwojowych oraz optymalne wykorzystanie i rozmieszczenie przestrzenne zasobów, dla zapewnienia społeczności gminnej optymalnych warunków egzystencji i rozwoju.
Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Łomża opracowana została metodą ekspercko-społeczną.
Sformułowanie strategii wymagało więc zastosowania odpowiedniej procedury, użytecznej w sytuacji, kiedy niezbędne staje się podjęcie istotnych, akceptowanych powszechnie decyzji dotyczących całej gminnej społeczności, poszczególnych grup społecznych, zawodowych, podmiotów gospodarczych i różnorodnych instytucji. Jedną z metod pozwalających na zespolenie poglądów jest proces grupowego planowania i określania zakresu procesów decyzyjnych przez przedstawicieli różnych stron zainteresowanych rozwojem określonej przestrzeni. Szeroka współpraca z przedstawicielami wszystkich środowisk, zmierzała do połączenia umiejętności merytorycznych i metodycznych zespołu formułującego strategię z kompleksową wiedzą o terenie i praktycznymi doświadczeniami mieszkańców gminy oraz jej władz. Strategia budowana była w trakcie dwóch spotkań roboczych (warsztatów strategicznych). Stały się one płaszczyzną wymiany poglądów, ujawniania problemów i konfliktów interesów, oraz ustalenia wspólnej dla wszystkich grup społecznych misji i wizji przyszłości, określenia priorytetowych celów strategicznych, wiązki zadań, określenia ich ważności i kolejności realizacji.
Przy opracowaniu strategii wykorzystana została najnowsza wiedza teoretyczna w zakresie średniookresowego planowania strategicznego, wymogi formalne międzynarodowych i krajowych instytucji finansowych, a także doświadczenia praktyczne planowania strategicznego jednostek terytorialnych kraju.
Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Łomża harmonizuje polityki i plany różnych sektorów gospodarczych, społecznych i środowiskowych. Jej zasadniczym celem jest zapewnienie odpowiedniego do możliwości kraju, województwa i gminy rozwoju społecznego i gospodarczego, przy jednoczesnym rozumnym wykorzystaniu zasobów naturalnych i środowiska i jego ochrony z myślą o przyszłych pokoleniach. Określa więc zasady, cele i zadania ładu gospodarczego i społecznego z zachowaniem równowagi przyrodniczej.
Strategia przedstawia wizję zrównoważonego rozwoju w nadchodzącym dziesięcioleciu nastawioną na podniesienie jakości życia mieszkańców gminy. Tworzy zbiór najważniejszych celów rozwoju oraz odpowiednich programów służących ich realizacji.
Strategia wskazuje na sprawy, którymi zajmować się ma lokalna władza i administracja. Lista najważniejszych do załatwienia spraw, zapisana w strategii powinna być brana pod uwagę na etapie corocznego opracowywania i uchwalania budżetu, służyć za podstawę do opracowania rocznych i wieloletnich planów inwestycyjnych oraz wyznaczać kierunki i zasady gospodarowania mieniem komunalnym. Wskazania zawarte w strategii mogą również stanowić ewentualną podstawę przedsięwzięć promocyjnych i komercyjnych.
Opracowana strategia powinna umożliwić lepsze wykorzystanie gminnych zasobów finansowych i organizacyjnych w celu bardziej efektywnego i skutecznego zaspokojenia potrzeb zbiorowych mieszkańców.
Posiadanie strategii przez gminę Łomża, może zwiększyć także szanse przy ubieganiu się o pozabudżetowe źródła finansowania w postaci: dotacji i subwencji z budżetu państwa, kredytów bankowych, grantów z zagranicznych funduszy pomocowych.

I. ZAŁOŻENIA OGÓLNE I METODYCZNE
1. Podstawowe pojęcia
Rozwój zrównoważony – jest to wypracowana przez gremia międzynarodowe i przyjęta przez polskie władze państwowe strategia rozwoju ekologiczno-społeczno-gospodarczego mająca na celu wdrożenie zmian o charakterze cywilizacyjnym w sferze gospodarczej i społecznej i stworzenie dobrych przyrodniczych podstaw trwałego rozwoju. Celem tej strategii jest intensyfikacja rozwoju nowoczesnych form gospodarowania, zapewnienie wysokiej jakości życia społeczeństwa, wdrożenie kompleksowego (zintegrowanego) systemu użytkowania, ochrony i kształtowania środowiska, pielęgnowanie i pomnażanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz wdrażanie nowoczesnych systemów organizacji i zarządzania.
Strategia – jest to określenie sposobu postępowania i wybór drogi rozwoju społeczno-gospodarczego poprzez sformułowanie misji i docelowej wizji jednostki, wybór długookresowych celów rozwojowych zapewniających urzeczywistnienie przyjętej wizji; częścią strategii jest polityka realizacji strategicznych celów rozwojowych, określająca zasady postępowania oraz wskazująca narzędzia niezbędne do osiągnięcia przyjętych celów, w tym sposób alokacji środków kapitałowych, zaangażowania społecznego, systemu informacji; ważnym elementem polityki są wiec wyodrębnione zadania wdrożeniowe ujęte w ramach operacyjnych programów strategicznych.
Program strategiczny – jest to zbiór działań zapewniających osiągnięcie konkretnego celu przyjętego w strategii.
Cel strategiczny – jest to ogólne stwierdzenie określające kierunek działania umożliwiający urzeczywistnienie założonej wizji (wskazuje drogę i sposób osiągnięcia wizji rozwoju).
Na potrzeby strategii wyróżniono trzy szczeblową hierarchię celów:
 cel nadrzędny – jest to forma deklaracji ukierunkowująca wszelkie działania, na ogół w programach strategicznych jest utożsamiany z misją lub stanowi główny element misji;
 cel ogólny – określa drogę (sposób) osiągnięcia stanu docelowego w ramach strategicznego programu rozwojowego;
 cele szczegółowe – określają sposób osiągnięcia celu ogólnego.
Obszar działania – jest to konkretyzacja w aspekcie branżowym lub terytorialnym miejsca realizacji programu (celu ) strategicznego.
2. Założenia wyjściowe
Prace nad opracowaniem Strategii rozpoczęto od sformułowania założeń wyjściowych i uzyskania ich akceptacji przez władze gminy. Są to:
1. Strategia powinna być opracowana zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju
W praktyce zrównoważony rozwój będzie traktowany jako nadrzędna zasada rozwoju, zadeklarowana w Konstytucji RP i rozumiana zgodnie z Agendą 21 – Globalnym Programem Działań na XXI wiek, przyjętym na Konferencji ONZ w Rio de Janerio (czerwiec 1992 rok) i ratyfikowanym przez władze Rzeczpospolitej Polskiej.
2. Cele strategiczne rozwoju gminy powinny być kompatybilne z ogólnymi celami rozwoju województwa, kraju i zaleceniami Unii Europejskiej
Przy określaniu strategicznych celów rozwojowych gminy oraz kierunków działań będą brane pod uwagę cele strategiczne, zalecenia oraz wskazania zawarte w następujących dokumentach:
• Globalnym Programie Działań na XXI wiek „AGENDA 21”
(1992 r.)
• Strategii zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 roku (2000 r.)
• Drugiej polityce ekologicznej państwa (2000 r.)
• Strategii Zrównoważonego Rozwoju Obszaru Funkcjonalnego Zielone Płuca Polski (1999 r.)
• Strategii rozwoju województwa podlaskiego do 2010 roku (2000 r.)
• Programach restrukturyzacyjnych i pomocowych Unii Europejskiej (1998 r.)
3. Strategia powinna być średniookresowa i obejmować okres 2001-2010
W strategii wyodrębnione zostaną trzy podokresy planowania:
I okres – lata 2001 - 2002,
II okres – lata 2003 - 2006,
III okres - lata 2007 - 2010.
Podokresy te zsynchronizowane są z kadencyjnością samorządów terytorialnych, co daje możliwość dokonania korekty zapisów strategii przez kolejne władze samorządowe gminy. Powyższe podokresy są również skorelowane z harmonogramem integracji Polski z Unią Europejską. Lata 2001-2002 to okres ubiegania się o członkostwo w Unii Europejskiej, a lata 2003-2006 to okres realizacji większości programów dostosowawczych do wymogów Unii.
4. Strategia zrównoważonego rozwoju powinna stanowić dokument pragmatyczny
Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Łomża powinna określać zakres i „ścieżkę” rozwoju gminy.
5. Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Łomża po 2010 roku powinna być narzędziem umożliwiającym podejmowanie działań rozwojowych
Działania proponowane w strategii powinny służyć:
 stymulowaniu i tworzeniu warunków aktywności społeczeństwa i prorozwojowych zachowań podmiotów gospodarczych,
 utrzymaniu lub poprawie stanu środowiska przyrodniczego gminy oraz wzbogaceniu istniejących walorów przyrodniczych regionu.
6. Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Łomża powinna stanowić dokument o charakterze planistycznym
W związku z powyższym dokument Strategii powinien:
 przedstawiać klarowny obraz celów przyszłego rozwoju gminy akceptowanych społecznie,
 umożliwiać podporządkowanie działań doraźnych działaniom długofalowym,
 zapewniać zrównoważenie rozwoju, w szczególności koordynację przemian gospodarczych i społecznych w warunkach istniejących ograniczeń korzystania ze środowiska przyrodniczego,
 kierunkować podejmowane przedsięwzięcia na maksymalne wykorzystanie aktywów, czyli silnych stron i szans rozwojowych oraz kompensowanie słabych stron i zagrożeń,
 umożliwiać lepsze zagospodarowanie zasobów gminy tj. ludzi, ziemi, obiektów, wiedzy, środków finansowych, zasobów naturalnych i kulturowych,
 umożliwiać zwiększenie oddolnej inicjatywy i wpływu społeczności na realizację działań rozwojowych,
 wpływać na stymulowanie przez władze gminne zmian zgodnych z programem rozwoju,
 zwiększać szanse na uzyskanie dodatkowych, zewnętrznych źródeł finansowania strategicznych działań rozwojowych.
7. Strategia powinna być wykonana metodą ekspercko-społeczną, przy stałej konsultacji z władzami gminy
Przy budowie Strategii powinny być brane będą pod uwagę analizy eksperckie wynikające z danych empirycznych. Równorzędną rolę w stosunku do analiz eksperckich powinny spełniać konsultacje społeczne i wyrażone w ich trakcie poglądy, opinie, dążenia i oczekiwania miejscowej ludności.
Podstawowe zapisy Strategii – wizja, cele i programy strategiczne konsultowane powinny być z szerokim gronem przedstawicieli społeczności gminnej.
8. Zostanie powołany zespół konsultacyjno-doradczy (Konwent Rozwoju Gminy) do konsultacji podstawowych zapisów Strategii
Zespół konsultacyjno-doraczy zostanie powołany przez wójta gminy. Zadaniem zespołu powinno być wypracowanie wspólnie z ekspertami podstawowych zapisów strategii, akceptacja dokumentu przed jego przyjęciem przez organy ustawowe oraz społeczne monitorowanie przebiegu realizacji strategii.. W skład zespołu powinni wejść: władze gminy Łomża (wójt i przewodniczący Rady Gminy), specjaliści z Urzędu Gminnego, sołtysi oraz przedstawiciele podstawowych grup zawodowych.
Konsultacje społeczne prowadzone powinny być w formie warsztatów diagnostyczno-prognostycznych oraz spotkań konsultacyjno- prezentacyjnych.

9. Realizacją strategii kierowały będą władze gminy
W dokumencie przedstawiona zostanie koncepcja systemu zarządzania wdrażaniem strategii oraz monitorowania efektów gospodarczych, społecznych i ekologicznych.
Wszystkie zadania (programy i projekty) realizowane przez jednostki zależne od samorządu gminnego powinny być podporządkowane strategicznym celom rozwojowym i zgodne z programami realizacyjnymi.
10. Zawarte w strategii programy strategiczne powinny wskazywać sposób osiągania założonych celów rozwojowych
Program strategiczny powinien uwzględniać następujące elementy:
• Preambułę
 uzasadnienie celowości podjęcia działań z punktu widzenia gospodarczego, społecznego i ekologicznego
 specyfikacja celów ogólnych programów (kierunków działania)
 ukazanie związków z innymi programami zewnętrznymi w tym, realizowanymi w województwie i powiecie,
• Obszar działania
 określenie celów szczegółowych programu dla obszaru działania,
 specyfikacja zadań programowych,
 oczekiwane rezultaty i sposoby ich pomiaru (mierniki),
• Beneficjenci programu
• Priorytety działania w ramach programu
11. Strategia w warstwie zadaniowej powinna być zgodna ze schematem SMART
Zgodność ze schematem SMART oznacza, że zadania będą specyficzne (specific), mierzalne (measurable), uzgodnione (agreed), wykonalne (real), określone w czasie (timed).

Schemat 1. ALGORYTM PRAC NAD STRATEGIĄ




II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA, SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA I GOSPODARCZA GMINY
1. Położenie administracyjne
W układzie administracyjnym gmina Łomża położona jest w województwie podlaskim (w jego zachodniej części), w powiecie łomżyńskim.
Gmina Łomża sąsiaduje z następującymi gminami wchodzącymi w skład powiatu:
 od zachodu z gminą – Nowogród i Miastkowo,
 od południa z gminą – Śniadowo,
 od wschodu z gminami – Rutki i Zambrów,
 od północy wzdłuż rzeki Narew z gminami: Wizna i Piątnica.
Łączna powierzchnia gminy w granicach administracyjnych wynosi 20741 ha. Na jej terenie funkcjonuje 40 miejscowości (40 sołectw).
Podstawą rozwoju gminy jest rolnictwo z dążeniem do specjalizacji w zakresie warzywnictwa i ogrodnictwa. Ważną rolą uzupełniającą rolnictwo są usługi.
Z uwagi na wysokie walory przyrodnicze w dolinie Narwi i kompleksie Czerwonego Boru, na obszarze tym przewidziany jest także rozwój turystyki i rekreacji.
Teren gminy Łomża, korzystnie położony wokół miasta, stanowi atrakcyjne miejsce dla rozwoju drobnej wytwórczości oraz bazy hotelarsko-gastronomicznej.
2. Charakterystyka przyrodnicza
Rzeźba terenu
Teren gminy Łomża obejmuje fragmenty doliny rzeki Narwi, nad którą położona jest część terytorium gminy oraz część wysoczyznową.
Dolina Narwi wchodzi w skład utworzonego w ramach obszaru chronionego krajobrazu Pradoliny Narwi, Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego. W granicach tego parku znajdują się tereny nizinne położone pomiędzy miejscowościami Pniewo, Gać, Stara Łomża n/rz.
Strefa dolinowa wykazuje bardzo dużą naturalność. Charakteryzuje się też unikalnymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi. Bogactwo flory, a zwłaszcza występowanie wielu gatunków roślin chronionych i rzadkich, predysponuje do włączenia tego obszaru do jednego z najciekawszych zakątków Polski. Bogactwo flory i fauny porównywalne jest tutaj z wieloma parkami narodowymi w Polsce. Dolina rzeki Narwi stanowi też ekologiczny korytarz łączący cenne obszary geoprzyrodnicze.
Strefę wysoczyznową cechuje wysoki stopień przekształceń, które wynikają z prowadzenia intensywnej gospodarki rolnej.
Surowce mineralne
Podstawowe surowce mineralne występujące w gminie Łomża to: żwir, piasek oraz pospółka.
Stare Modzele, Gać oraz Nowe Kupiski należą do miejscowości w których wyodrębione zostały miejsca występowania kruszyw naturalnych w ilościach przemysłowych.
Klimat
Na obszarze tym występuje klimat umiarkowany przejściowy, gdzie średnia roczna temperatura powietrza jest niższa od 70C.
Kontynentalizm klimatu sprawia, że roczna amplituda średnich temperatur miesięcznych dochodzi do 220C. Średnia temperatura najzimniejszego miesiąca wynosi -40C, natomiast średnia temperatura w lecie 17-180C.
W ciągu roku dni letnich z temperaturą maksymalną wyższą lub równą 250C występuje 25 do 31, zaś upalnych z temperaturą wyższą lub równą 300C – od 2 do 6.
Okres zimy trwa 100-120 dni, tj. ok. 3,5-4 miesiące. Liczba dni z przymrozkami dochodzi nawet do 146, dni mroźnych z temperaturą mniejszą lub równą 00C występuje od 50-64, zaś bardzo mroźnych z temperaturą równą lub mniejszą od -100C, średnio 4-6.
Charakterystyczny jest dla tego obszaru krótki okres wegetacji oraz mała liczba opadów.
Średnie sumy opadów rocznych wynoszą ok. 550 mm. Przeciętna liczba dni z opadem wynosi od 170 do 190 w ciągu roku. Największe nasilenie burz przypada na okres czerwca-sierpnia, kiedy to występuje od 3-5 dni burzowych na miesiąc. Pokrywa śnieżna zalega średnio – 76-96 dni w roku.
Długość trwania okresu wegetacyjnego wynosi 180-200 dni.
Na obszarze dominują wiatry z kierunków zachodnich (udział kierunków zachodnich wynosi 44,7%-59,1%, wschodnich zaś – 26%-34%).
Stosunki wodne
Teren gminy położony jest w obrębie zlewni Narwi. Rzeka Narew, Gać, Łomżyczka, Lepacka Struga oraz systemem rowów melioracyjnych tworzą podstawową sieć hydrograficzną.
Rzeka Narew jednocześnie tworzy naturalną granicę gminy.
Wody powierzchniowe w gminie Łomża zajmują łączną powierzchnię 157 ha.
Pomimo faktu, że obszar gminy pozbawiony jest w zasadzie źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych, są one w niskich klasach czystości. Stan sanitarny tych wód uzależniony jest od wielkości zrzucanego ładunku zanieczyszczeń pochodzących spoza granicy gminy. Lokalnymi źródłami zanieczyszczeń może być miejscowe rolnictwo (obornik, chemiczne i biologiczne środki ochrony roślin i nawożenia gleb). Przyczyną takiego stanu rzeczy mogą być także w mniejszym stopniu ścieki bytowe.
Tab 1. Aktualne klasy czystości rzek leżących w obrębie gminy Łomża
Rzeka Punkt pomiarowo-kontrolny Km biegu rzeki Rok ostatniego badania Ogólna klasa czystości /wg metody stężeń charakterystycznych/ Wskaźniki decydujące o klasie
Narew Piątnica 203,6 2000 non Chlorofil „a”
Gać Gać 5,6 2000 non Fosforany, fosfor ogólny
Łomżyczka Poznańska




Wojska Polskiego


Grobla Jednaczewska 7,5




4,3



1,1 2000




2000



2000 III




Non



non Azot azotynowy, fosforany, fosfor ogólny, saprobowość sestonu, miano coli
Tlen rozpuszczony, BZT5, azot azotynowy, fosfor ogólny
Azot azotynowy
Struga Lepacka Szablak 2,0 1989 non Tlen rozpuszczony, BZT5, fosforany, miano coli
Żródło: Dane uzyskane z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku. Delegatura w Łomży.

Rzeka Narew badana jest w punkcie pomiarowo-kontrolnym powyżej ujścia ścieków z MPWiK w Łomży. W 2000 roku w punkcie tym rzeka niosła wody pozaklasowe ze względu na wykraczające poza dopuszczalne normy wartość chlorofilu „a”. Wskaźnik zanieczyszczenia sanitarnego – miano coli – charakterystyczny był dla wód III klasy czystości. Wszystkie pozostałe parametry fizyko-chemiczne mieściły się w granicach określonych dla I i II klasy czystości.
Rzeka Gać badana była na odcinku przyujściowym do rzeki Narew. Ze względu na wysoki poziom zanieczyszczeń związków fosforu, wprowadzała ona do Narwi wody nie odpowiadające normom. Wody tego cieku ponadto charakteryzują się I i II klasowymi wartościami wskaźników tlenowych i mineralnych. Pod względem zanieczyszczenia sanitarnego rzeka zaliczana jest do wód III klasy.
Rzeka Łomżyczka badana jest w trzech punktach pomiarowo-kontrolnych: powyżej Łomży, w centrum Łomży (po przyjęciu zanieczyszczeń z miasta) oraz na odcinku przyujściowym, poniżej Łomży, na ujściu do rzeki Narew. Wyraźnie najlepsze parametry odnotowuje się przed przyjęciem zanieczyszczeń z miasta (III-klasowe wartości stwierdza się w przypadku wskaźników biogennych oraz biologicznych – saprobowości sestonu i miano coli). Środkowy bieg rzeki charakteryzuje się pozanormatywnymi wartościami niektórych wskaźników tlenowych oraz biogennych. Natomiast grupa parametrów biologicznych takich jak: chlorofil „a”, saprobowość sestonu i miano coli, w całości zakwalifikowane są do III klasy czystości. Przyujściowy odcinek Łomżyczki nie mieści się w obowiązujących normach ze względu na wysokie, pozaklasowe stężenie azotu azotynowego. Wskaźniki mineralne przyjmują wartości określone dla klasy I, pozostałe parametry mieszczą się w II i III klasie czystości.
Rzeka Struga Lepacka wprowadza do rzeki Narwi wody nie odpowiadające normom ze względu na wysoki poziom zanieczyszczeń organicznych, biogennych i sanitarnych. Ciek ten stanowi odbiornik bezpośredni odsiąków z obiektu łąkarskiego Mątwica-Kupiski, na którym oczyszczana jest część ścieków produkcyjnych z zakładów „PEPEES” S.A. w Łomży.
Docelowe klasy czystości wód przedstawiają się następująco:
 rz. Narew – I kl. czystości,
 rz. Gać – II kl. czystości,
 rz. Łomżyczka – III kl. czystości,
 rz. Lepacka Struga – III kl. czystości.
Z uwagi na powyższy stan wody powierzchniowe gminy Łomża nadają się jedynie do nawadniania upraw rolniczych. Na potrzeby przemysłu spożywczego wykorzystywane muszą być wody podziemne.
Inwentaryzacja glebowa
Większą powierzchnię gminy zajmują gleby wytworzone z pyłów. Wśród nich występują także gleby (ale w mniejszych ilościach), których skałą macierzystą są piaski. Ponadto znajdują się niewielkie kontury gleb żwirowych. Znajdują się tutaj także gleby posiadające w swoim profilu grubsze warstwy pyłu lub piasku gliniastego lekkiego.
W gminie Łomża wyodrębnić więc można gleby lekkie obejmujące piaski luźne i piaski słabo gliniaste oraz gleby średnie obejmujące piaski gliniaste mocne oraz gliny lekkie.
Gmina Łomża charakteryzuje się średnią jakością gruntów rolnych. Przeważają gleby o niskich klasach bonitacyjnych. Zauważa się tutaj wyraźny brak gruntów w klasie I i II zarówno na gruntach ornych jak i użytkach zielonych.
Produkcja rolna ukierunkowana na uprawę zbóż i ziemniaków obejmuje kompleks żytnio-ziemniaczany. Gleby tego kompleksu charakteryzują się dobrą przepuszczalnością oraz są przewiewne. Należą do gleb lekkich i łatwych w uprawie, lecz wymagają intensywnego nawożenia mineralnego.
Najmniej urodzajne są gleby kompleksu żytniego słabego. Charakteryzują się one nadmierną przepuszczalnością i przewiewnością, niską zawartością próchnicy oraz niedoborem wody w okresie wegetacji. Przeważnie nadają się pod uprawę takich roślin jak: żyto, łubin, gryka a także pod zalesienie.
Struktura użytkowania powierzchni w gminie, właściwości produkcyjne gleb
Dominującą formą użytkowania powierzchniowego jest uprawa gruntów ornych, które zajmują na terenie gminy ok. 49,9% ogółu powierzchni (tj. 10 363 ha).
Spory odsetek terenów gminy zajmują lasy i grunty leśne – ok. 16,5% (3 426 ha) oraz łąki - 14,5% powierzchni ogólnej (3001 ha).
Niewielki procent powierzchni zajmują sady – 0,28% powierzchni łącznej (58 ha).


Struktura użytkowania gruntów w gminie przedstawia się następująco:
Powierzchnia ogólna 20 741 ha - 100 %
Użytki rolne 15 062 ha - 72,6%
grunty orne 10 363 ha - 49,9 %
sady 58 ha - 0,289%
łąki 3 001 ha - 14,5%
pastwiska 1 640 ha - 7,9%
Lasy i grunty leśne 3 426 ha - 16,5%
Pozostałe grunty i nieużytki 2 253 ha - 10,86%
Schemat 2.

Grunty orne są dobrze zagospodarowane (prawie w 100%). Nawet gleby słabsze nie są odłogowane. Ogólna powierzchnia zasiewów wynosi 9 455 ha.
Grunty orne najlepiej nadają się pod uprawę: buraków cukrowych (300 q/ha) oraz ziemniaków (160 q/ha). Największą powierzchnię zasiewów w gminie zajmuje żyto (około 2700 ha), następnie ziemniaki (około 2000 ha) oraz mieszanki zbożowe bez strączkowych (1900 ha).
Ogólna powierzchnia lasów wynosi 2341 ha. Lasy w przeważającej mierze są własnością prywatną. Mienie komunalne stanowi jedynie 31 ha.
W obrębie gminy, na północy (uroczysko – Jednaczewo) występuje kompleks lasu świerkowego o naturalnym charakterze z dużym udziałem dębu (rezerwat „Rycerki Kierz”). Na północny wschód od miejscowości Pniewo z kolei leży największy w dolinie Narwi kompleks lasów łęgowych o naturalnym charakterze (rezerwat „Wielki Dział”).
Większość lasów posiada korzystne warunki mikroklimatyczne oraz znaczną odporność roślinności i podłoża na antropopresję.
Dużą rolę gleboochronną, rekreacyjną i stabilizującą stosunki wodne odgrywają lasy w rejonie miejscowości Pniewo-Koty. Ze względu na niską odporność na niszczenie, podmokłość podłoża i niekorzystne warunki mikroklimatyczne, postuluje się wykluczenie ich z użytkowania rekreacyjnego i konieczność ochrony.
Największe zwarte kompleksy leśne występują we wschodniej i południowej części gminy.
Korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa wynikają ze znacznego udziału gleb dobrych (III i IV klasy bonitacyjnej) które zajmują 44% powierzchni gminy. Zwarte obszary tych gleb znajdują się w północnej i centralnej części gminy. Najlepsze jakościowo gleby w gminie występują na obrzeżach miasta Łomży.
Znaczny jest jednak także udział gruntów słabych i bardzo słabych (56% powierzchni gminy), o niewielkich wartościach użytkowych dla produkcji rolnej. Gleby te znajdują się w zachodniej i południowej części gminy. Najbardziej racjonalne jest prowadzenie na tych obszarach gospodarki leśnej.
Na obszarze gminy Łomża wyraźnie wyodrębnia się pasmo użytków zielonych położonych w dolinie rzeki Narew, w większości są one słabe, bowiem narażone są na wiosenne wylewy rzeki.
Jakość użytków rolnych w gminie przedstawia poniższa tabela.
Tab nr 2. Jakość użytków rolnych
Klasa bonitacyjna grunty orne
[%] sady
[%] użytki zielone
[%] razem użytki rolne
[%]
II - - - -
IIIa 0,1 0,1
IIIb 2,3 5,1 5,9 3,4
IVa 14,6 17,8 10,2
IVb 27,4 46,6 37,3 30,4
V 37,0 26,0 41,2 38,2
VI 17,3 3,0 14,5 16,4
VIz 1,4 - 1,1 1,3

Schemat 3.

Schemat 4.

Schemat 5.
Schemat 6.

Obszary chronione
Łączna powierzchnia obszarów prawnie chronionych w gminie Łomża wynosi 4180 ha. Stanowi to 20,2% powierzchni gminy.
Dolina Narwi stanowiąca północną część gminy objęta jest ochroną prawną jako obszar chronionego krajobrazu Pradoliny Narwi. Powierzchnia obszaru chronionego krajobrazu wynosi 440 ha.
Obszar położony na wschód od Łomży do miejscowości Gać, obejmujący Dolinę Narwi, strefę krawędziową i tereny przyległe, objęty został wyższą formą ochronną w postaci Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi. Jego łączna powierzchnia wynosi 3 740 ha (18% powierzchni gminy).
Łomżyński Park Krajobrazowy położony jest na terenie trzech gmin: Łomża, Piątnica i Wizna. Otulina parku obejmuje również obszary położone na terenie gmin: Rutki i Zambrów.
Zróżnicowana rzeźba terenu i wiążące się z tym zmienne warunki glebowe i wilgotnościowe w sposób istotny różnicują siedliska roślinne. Jeżeli połączymy to z bardzo zróżnicowanymi, zarówno co do zasięgu, jak i okresu występowania, zalewami wiosennymi – to na stosunkowo niewielkim obszarze Parku znajdziemy bardzo szerokie spektrum siedlisk i gatunków – od wodnych po sucholubne. Na obszarze Parku stwierdza się występowanie ok. 750 gatunków roślin naczyniowych, zebranych w 23 zespołach, zaliczanych do 9 klas fitosocjologicznych. Z tej liczby odnotowuje się występowanie 32 gatunków objętych ochroną całkowitą, 9 gatunków objętych ochroną częściową i aż 94 uznanych za gatunki rzadkie.
Fauna Parku najliczniej reprezentowana jest przez ptaki. Naturalne siedliska roślinne i ich różnorodność powoduje, że znajduje tu doskonałe miejsce bytowania ok. 200 gatunków ptaków, z czego aż 125 to gatunki gniazdujące. Wiele spośród nich to gatunki rzadki i zagrożone wyginięciem. Są to między innymi: nur czarnoszyi, bąk, ślepowron, świstun, rożeniec, orlik krzykliwy, bielik, rybołów, myszołów włochaty, kania ruda, błotniach zbożowy, sokół wędrowny, batalion, dubelt, kulik wielki, rybitwa białoskrzydła, sowa błotna, puchacz, woniczka. Dla wodniczki, debelta i bataliona dolina Narwi jest jedną z nielicznych ostoi w Polsce.
Ponadto obszar Parku to naturalne miejsce żerowania i odpoczynku ptaków w czasie migracji. Na rozlewiskach wiosennych można spotkać stada przekraczające 4000 sztuk różnych przedstawicieli wodno-błotnej ornitofauny.
Świat zwierzęcy reprezentowany jest także przez 41 gatunków ssaków, 12 gatunków płazów, 4 gatunki gadów oraz 30 gatunków ryb i minogów. Wśród ssaków na podkreślenie zasługuje szczególne bogactwo drapieżników. Na 15 gatunków występujących w Polsce, spotyka się tutaj aż 10. Najliczniejsze są gatunki ssaków z rodziny łasicowatych: gronostaj, łasica łaska i wydra występująca nad rzeką lub większymi starorzeczami (zaliczana do gatunków o największym stopniu zagrożenia wyginięciem w Polsce). Do cenniejszych elementów fauny drapieżnej należą także: borsuk, norka amerykańska, kuna domowa i leśna, jenot. Spośród ssaków związanych ze środowiskiem wodnym na uwagę zasługuje bóbr europejski. Na terenie Parku zanotowano występowanie 6 gatunków nietoperzy. Najciekawszym gatunkiem herpetofauny, bytującym na obszarze parku jest niewątpliwie żółw błotny będący już dziś rzadkością w faunie kraju.

Schemat 7.

Obecnie w gminie znajdują się także 2 rezerwaty przyrody: rezerwat leśny „Rycerski Kierz” (Jednaczewo) oraz rezerwat leśny „Wielki Dział” (Pniewo). Powierzchnia rezerwatów przyrody wynosi 163,6 ha.
Kolejną formą ochronną są użytki ekologiczne zajmujące 16,3 ha. Cztery spośród 5 pomników przyrody znajdujących się w gminie wpisanych jest do katalogu zasobów przyrodniczych województwa. Są to: grupa lip drobnolistnych (wieś Konarzyce), aleja sosnowa (droga Łomża – Zambrów), aleja lip drobnolistnych (droga Puchały – Milewo), aleja lip drobnolistnych (droga Puchały – Pniewo).
Ochronie podlegają też doliny rzeczne oraz lasy w kompleksie Czerwonego Boru.
Gmina Łomża położona jest też w odległości około 25 km od Biebrzańskiego Parku Narodowego.
Powyższe bogactwo przyrodnicze gminy Łomża oraz jej bliskiego otoczenia, stanowi o wielkiej atrakcyjności turystycznej.
Obszar Zielonych Płuc Polski
Gmina Łomża leży w obrębie obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski, gdzie zakwalifikowana została do mezoekoregionu Kurpiowskiego.
Jest to obszar o charakterze łącznikowym istotnym dla kształtowania systemu powiązań przyrodniczych w dorzeczu Narwi w połączeniu z układami przyrodniczymi pojezierzy Mazurskich i Pomorskich oraz niziny Mazurskiej, predysponowany do szczególnie wysokiego a miejscami wysokiego reżimu gospodarowania środowiskiem.
Naczelnym celem ekopolityki jest tutaj wzmocnienie zdolności samoregulacyjno-odpornościowych środowiska oraz zachowanie wartości przyrodniczo-krajobrazowych przy jednoczesnym rozwoju funkcji użytkowych, takich jak: rolnictwo, osadnictwo, leśnictwo i rekreacja.
3. Charakterystyka społeczno-demograficzna
Gmina Łomża zaliczana jest do gmin o średnim zaludnieniu. W 1998 roku w gminie żyło 9 367 mieszkańców, w tym 4 770 mężczyzn i 4 597 kobiet. W wieku przedprodukcyjnym do 21 lat było 2 745 osób, produkcyjnym od 21 do 65 lat – 5 040 i poprodukcyjnym powyżej 65 lat – 1 582 (stan na koniec 1998 roku).
W II półroczu 1999 roku liczba ludności wyniosła 9 432, czyli nastąpił niewielki wzrost liczby ludności w stosunku do roku 1998, przy czym liczba mężczyzn zmalała do 4 002, zaś kobiet wzrosła do 5 430. W wieku przedprodukcyjnym było 3 286 osób, produkcyjnym 3 944, a poprodukcyjnym – 2 202. Obecnie (stan na 2001 rok) liczba osób w wieku produkcyjnym wynosi 5 142, przy czym 2 547 osób stanowią kobiety, a 2595 mężczyźni.
Migracja w gminie Łomża wykazuje saldo ujemne. W 1998 roku napływ ludności wynosił 109, odpływ (przeważnie do miast) 138. W 1999 roku saldo migracji wewnętrznej wyniosło 172, zewnętrznej – 216.
Dodatni jest natomiast przyrost naturalny. W 1998 roku wyniósł 30, bowiem urodzeń było 134, przy czym wystąpiły 104 zgony. W 1999 roku przyrost naturalny uległ zmniejszeniu i wyniósł 18.
Główną przyczynę ubytku ludności w gminie stanowi odpływ migracyjny (przeważnie mężczyzn), który przewyższa rozmiary przyrostu naturalnego. Prognozuje się jednak stopniowe ograniczenie rozmiarów odpływu migracyjnego po roku 2000, aż do zrównoważenia z wielkością przyrostu naturalnego.

Wykształcenie
Ogółem w gminie Łomża 5 951 osób zamieszkuje gospodarstwa z użytkownikiem gospodarstwa rolnego powyżej 1 ha, zaś 674 osoby z użytkownikiem działki rolnej do 1 ha.
Liczba osób zamieszkałych w gospodarstwie z użytkownikiem gospodarstwa rolnego powyżej 1 ha, posiadających wykształcenie:
• wyższe nierolnicze – wynosi 40,
• wyższe rolnicze – 8,
• policealne – 27,
• policealne rolnicze – 1,
• średnie zawodowe – 514,
• średnie zawodowe rolnicze – 117,
• średnie ogólnokształcące – 85,
• zasadnicze zawodowe – 1058,
• zasadnicze zawodowe rolnicze – 155,
• podstawowe – 2216
• podstawowe nieukończone i bez wykształcenia – 431,
• kurs rolniczy - 746.
Schemat 8.

Spora liczba osób zamieszkałych w gospodarstwie z użytkownikiem gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha, bo aż 3344 nie posiada wykształcenia rolniczego.
Liczba osób zamieszkałych w gospodarstwie z użytkownikiem działki rolnej do 1 ha, posiadających wykształcenie:
• wyższe – 11,
• policealne – 9,
• średnie zawodowe – 78,
• średnie ogólnokształcące – 10,
• zasadnicze zawodowe – 114,
• podstawowe – 213,
• podstawowe nieukończone i bez wykształcenia – 82.
Schemat 9.


Struktura zatrudnienia
Z danych statystyki bieżącej oraz wyników spisu rolnego wynika, że większa część pracujących, związana jest z rolnictwem indywidualnym.
Pracujący wyłącznie w swoim indywidualnym gospodarstwie rolnym lub na swojej działce rolnej stanowią 32% ogółu ludności, tj. 2 930 osób.
801 osób pracuje głównie lub wyłącznie poza swoją działką rolną lub indywidualnym gospodarstwem rolnym.
Bezrobocie
W Rejonowym Urzędzie Pracy jako bezrobotni zarejestrowanych jest 287 osób, w tym – 149 mężczyzn i 138 kobiet.
Ludność pozostająca bez pracy ogółem wynosi 705 osób, w tym 386 osób stanowią kobiety, 43 zaś absolwenci.
Struktura ludności pozostającej bez pracy według wieku jest następująca:
 do 17 lat – 5 osób,
 18-24 lata – 240 osób,
 25-34 lata – 209 osób,
 35-44 lata – 152 osoby,
 powyżej 45 lat – 99 osób.
Największą grupę osób pozostających bez pracy stanowią osoby z wykształceniem podstawowym (292) i zasadniczym zawodowym (290). Kolejne 100 osób bezrobotnych posiada wykształcenie średnie zawodowe. Bez pracy pozostaje też 19 osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym i 4 z wykształceniem wyższym.
Jedynym sposobem ograniczenia bezrobocia w gminie jest podniesienie lub zmiana kwalifikacji zawodowych mieszkańców. Zwiększenie udziału osób ze średnim i wyższym wykształceniem będzie miało istotne znaczenie dla przyszłego rozwoju gospodarczego obszaru.
Warunki mieszkaniowe
Warunki mieszkaniowe w gminie są dość dobre, co może sprzyjać zatrzymaniu ludności. Ogólna liczba mieszkań wynosi 2 365 (w tym 18 mieszkań stanowi własność gminy). Liczba izb w mieszkaniach wynosi 9518, a ich łączna powierzchnia użytkowa – 192 710 m2.
Przeciętna liczba osób przypadających na jedno mieszkanie wynosi – 3,9 zaś przeciętna liczba osób na izbę – 0,99. Na jedno mieszkanie przypada średnio 81 m2 powierzchni użytkowej.
W 1999 roku oddano do użytku 11 mieszkań (71 izb) o łącznej powierzchni 1 724 m2.
Indywidualnie wybudowanych zostało 9 mieszkań (64 izby) o łącznej powierzchni użytkowej – 1 626 m2.
W gminie Łomża wiele spośród budynków zamieszkałych przez rodziny najuboższe nadaje się w chwili obecnej do rozbiórki. Sytuacja ta wskazuje na spore potrzeby mieszkaniowe dla wielu rodzin żyjących obecnie w bardzo trudnych warunkach. Tę trudną sytuację można rozwiązać przystosowując istniejące pustostany (np. budynki po byłych szkołach) do potrzeb mieszkalnictwa.
Ponadto w gminie powinien następować rozwój budownictwa nierolniczego na wyznaczonych na ten cel terenach, przewidzianych w miejscowościach: Konarzyce, Kupiski Stare, Kupiski Nowe, Janowo, Zawady – wieś, Stara Łomża, Podgórze, Giełczyn, Pniewo, Puchały.
Tereny pod zabudowę osadniczą stanowią 474 ha (2,28% ogólnej powierzchni gminy).
4. Charakterystyka gospodarcza
Działalność usługowa
Do podstawowych usług w gminie Łomża zalicza się usługi w zakresie oświaty i wychowania, ochrony zdrowia i opieki społecznej, turystyki, sportu i rekreacji oraz kultury i sztuki.
Oświata i wychowanie
Na terenie gminy funkcjonuje 12 oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych, z których korzysta 146 dzieci. W porównaniu z latami 1991/1992 liczba dzieci uczęszczających obecnie do przedszkoli pozostała na niezmienionym poziomie. W każdym z oddziałów przedszkolnych zatrudniony jest jeden nauczyciel pełnoetatowy.
Łączna liczba szkół podstawowych wynosi 10. Zlokalizowane one są w następujących miejscowościach: Andrzejki, Jarnuty, Konarzyce, Lutostań, Nowe Kupiski, Pniewo, Podgórze, Puchały, Wygoda, Czaplice. W szkołach podstawowych kształci się 1024 (895) uczniów (w porównaniu z rokiem 1991 liczba dzieci uczęszczających do szkół podstawowych w gminie uległa zmniejszeniu ze 1112). Szkoły podstawowe dysponują 86 pomieszczeniami do nauczania. Dydaktykę realizuje 94 pełnozatrudnionych nauczycieli.
Część dzieci z terenu gminy uczęszcza do szkół poza teren gminy, głównie do miasta Łomży.
Prawie wszystkie wsie gminne położone są w zasięgu 3 km od najbliższej szkoły. W większym oddaleniu (ponad 3 km) od placówki szkolnej znajdują się jedynie takie wsie jak: Chojny Stare, Chojny Młode, Siemień Nadrzeczny, Stara Łomża przy szosie.
W gminie Łomża istnieje obecnie zapotrzebowanie na nową szkołę we wsi Wygoda. Konieczna jest także rozbudowa starych szkół np. w Podgórzu. Zachodzi także pilna potrzeba: poszerzenia zaplecza sportowego w niektórych szkołach, rozwiązania problemu dowozu dzieci do szkół związanego ze złym stanem technicznym dróg, brakiem gimbusów oraz potrzeby w zakresie poprawy warunków lokalowych znacznej części szkół i ich wyposażenia w nowoczesne pomoce naukowe.
W mieście Łomża działa także gminne gimnazjum. Zakłada się, iż w 2002 roku w gimnazjum kształcić się będzie około 450 uczniów. Obecnie liczba dzieci dowożonych do gimnazjum stanowi ok. 40% ogólnej liczby uczniów realizujących program szkolnictwa podstawowego.
Ochrona zdrowia i opieka społeczna
Usługi w zakresie ochrony zdrowia i opieki społecznej w gminie realizują:
 Wiejski Ośrodek Zdrowia w Gaci,
 Wiejski Ośrodek Zdrowia w Wygodzie.
Personel służby zdrowia stanowią: 2 lekarze, 4 pielęgniarki, 2 położne.
Ośrodki Zdrowia obsługują ludność południowej części gminy. Mieszkańcy części środkowej i północnej obsługiwane są przez przychodnie rejonowe zlokalizowane w obrębie miasta Łomży oraz przez W.O.Z. w Szczepakowie.
Z uwagi na skromną bazę lokalową placówek oraz niskie zatrudnienie personelu medycznego, zakres świadczonych usług profilaktyczno-leczniczych jest ubogi i nie w pełni zapewnia potrzeby mieszkańców.
W gminie brakuje też bazy lokalowej dla ludzi w podeszłym wieku. Ograniczona ilość miejsc w istniejących domach opieki społecznej na terenie powiatu wydłuża okres oczekiwania. Z uwagi na to, że społeczność lokalna gminy Łomża starzeje się, istnieje pilna potrzeba zapewnienia kompleksowej opieki instytucjonalnej.
Turystyka, sport i rekreacja
Gmina Łomża z uwagi na istniejące walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe posiada dogodne warunki do rozwoju turystyki świątecznej i pobytowej, w szczególności w takich miejscowościach jak: Siemień Nadrzeczy, Stara Łomża n/rz, Zosin i Jednaczewo. Głównym problemem jest brak dobrze rozwiniętej bazy turystycznej.
W gminie Łomża funkcjonuje jedynie jeden obiekt noclegowy (pensjonat II kategorii), z 18 miejscami noclegowymi. W pensjonacie znajduje się 9 pokoi, wyposażonych w łazienki.
W gminie brakuje też specjalistycznego ośrodka zajmującego się sportem i rekreacją. Bazę tej działalności stanowią: szkolne boiska sportowe (łącznie 10), jedna sala gimnastyczna oraz jeden kort tenisowy. Powyższe zaplecze sportowe nie jest jednak wystarczające. Istnieje potrzeba: stworzenia nowych obiektów sportowych, zwiększenia już istniejących i ich należytego zagospodarowania.
Na terenie gminy dostrzega się także ewidentny brak infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej w postaci: schronisk, pól namiotowych, plaż strzeżonych, kortów tenisowych, ścieżek zdrowia, tras narciarskich i placówek gastronomicznych.
W gminie występują atrakcyjne tereny do uprawiania narciarstwa biegowego wzdłuż rzeki Narwi. Przez teren gminy przebiegają też dwa szlaki turystyczne: szlak pieszy na trasie: Łomża – Stara Łomża – Siemień – Podgórze, Dębowe Góry – Bacze Suche – Czerwony Bór oraz wodny szlak doliny Narwi.
W gminie zostały wydzielone atrakcyjne miejsca pod budownictwo letniskowe dla osób zainteresowanych zorganizowaniem miejsc wypoczynku dla mieszkańców Łomży i okolic.
Kultura i sztuka
Działalność kulturalną na obszarze gminy Łomża prowadzą następujące placówki:
 Gminny Ośrodek Kultury w Pniewie,
 Gminna Biblioteka Publiczna w Kupiskach z oddziałami filialnymi we wsiach: Konarzyce, Podgórze, Pniewo i Wygoda, posiadająca 67011 woluminów,
 9 punktów bibliotecznych,
 wiejskie świetlice.
Budynek w którym zlokalizowany jest Gminny Ośrodek Kultury wymaga przeprowadzenia remontu oraz wyposażenia w niezbędne zaplecze do uaktywnienia działalności kulturalnej.
W wielu miejscowościach brakuje jeszcze punktów kulturalno-oświatowych, w których można byłoby prowadzić wszelką działalność kulturalną, nie ma także w gminie zespołu folklorystyczno-tanecznego, którego zadaniem byłoby propagowanie kultury obszaru.
Rozwojowi kultury i sztuki w regionie sprzyjać może krajobraz kulturowy doliny Narwi, w szczególności:
 krajobraz naturalny skarpy nadnarwiańskiej związanej z historycznym układem urbanistycznym miasta oraz wczesnośredniowiecznym zespołem osadniczym w Starej Łomży oraz układami przestrzennymi wsi historycznych (Siemień, Pniewo, Puchały);
 zabytkowe wartości objęte ścisłą ochroną konserwatorską, takie jak: wczesnośredniowieczny zespół osadniczy tzw. „Góra Królowej Bony” i wczesnośredniowieczne cmentarzysko tzw. „Wzgórze Św. Wawrzyńca”;
 zespoły dworsko-ogrodowe i ich pozostałości (Kupiski Stare, Pączkowizna, Puchały);
 cmentarze objęte ochroną konserwatorską (Gać, Sierzputy Stare, Puchały);
 inne obiekty objęte ochroną konserwatorską tj. młyn wodny, kapliczki, domy drewniane, kaplice cmentarne.
Inne usługi
Inne usługi na terenie gminy realizowane są przez:
 Urząd Gminy;
 remizy strażackie O.S.P zlokalizowane we wsiach: Boguszyce, Chojny Młode, Czaplice, Gać, Giełczyn, Jednaczewo, Konarzyce, Nowe Kupiski, Pniewo, Pogórze, Siemień Nadrzeczny, Sierzputy Młode, Stare Kupiski, Stare Modzele, Milewo-Puchały – sieć remiz i ich równomierne rozmieszczenie zapewnia wszystkim wsiom gminy właściwą ochronę przeciwpożarową, a jednocześnie tworzy bazę lokalową dla innych placówek usługowych (kulturalnych i handlowych);
 placówka pocztowa we wsi Wygoda;
 placówki handlowe w liczbie 45 występujące między innymi we wsi: Czaplice, Gać, Giełczyn, Jednaczewo, Konarzyce, Pniewo, Podgórze, Puchały, Siemien Nadzeczny, Stara Łomża n/rz, Stare Kupiski, Wygoda;
 lecznica weterynaryjna we wsi Gać;
 Bank Spółdzielczy we wsi Gać;
 baza sprzętu nadleśnictwa w miejscowości Giełczyn;
 obiekty sakralne: kaplica w Giełczynie, kościoły w Nowych Kupiskach, Podgórzu, Puchałach i Wygodzie;
 trzy punkty sprzedaży paliw.
Rolnicza działalność gospodarcza
Główną działalność gospodarczą w gminie stanowi rolnictwo. Łączna liczba gospodarstw rolnych wynosi 4604 (w tym 3031 to gospodarstwa indywidualne, powyżej 1 ha, zaś 1573 – indywidualne działki rolne do 1 ha).
Średnia powierzchnia indywidualnego gospodarstwa wynosi 11,3 ha, w tym średni obszar użytków rolnych – 9,5 ha.
Systematyka gospodarstw indywidualnych według grup obszarowych – powierzchni użytków rolnych przedstawia się następująco:
• 1-2 ha – 1046 gospodarstw,
• 2-3 ha – 195 gospodarstw,
• 3-4 ha – 204 gospodarstwa,
• 4-5 ha – 271 gospodarstw,
• 5-7 ha – 286 gospodarstw,
• 7-10 ha – 350 gospodarstw,
• 10-15 ha – 337 gospodarstw,
• 15-20 ha – 208 gospodarstw,
• 20-50 ha – 132 gospodarstwa,
• 50-100 – 2 gospodarstwa.
Obsada inwentarza w gminie występuje na dość wysokim poziomie. W produkcji zwierzęcej dominuje chów trzody chlewnej – ogółem 13587 szt., bydła – 7751 szt., a w szczególności hodowla kur – 30589 szt (stan na 1997 rok). Fermy kurze znajdują się we wsi: Dłużniewo, Pniewo, Podgórze, Stara Łomż p/sz, Stare Sierzputy i Zosin.
W gminie Łomża zauważa się dość dobre wyposażenie w infrastrukturę produkcyjną. Powierzchnia budynków gospodarczych jaka wykorzystywana jest na działalność rolniczą w gospodarstwach indywidualnych wynosi
409 355 m2, zaś 1161 m2 powierzchni budynków gospodarskich jest wykorzystywana pozarolniczo.
W gminie niewielką powierzchnię natomiast zajmują szklarnie, tunele i pieczarkarnie. Ogólna powierzchnia tego typu budynków gospodarczych wynosi 350 m2.
Wyposażenie w sprzęt rolniczy występuje na średnim poziomie. 74% gospodarstw indywidualnych posiada ciągniki, ok. 50% gospodarstw dysponuje samochodami osobowymi, 10% gospodarstw wyposażona jest w kombajny ziemniaczane i 5% w kombajny zbożowe. Znikomy jest udział samochodów ciężarowych. W gminie Łomża nie najlepszy jest jednak stopień mechanizacji w budynkach inwentarskich.
Do instytucji i obiektów zajmujących się obsługą rolnictwa, stanowiących dobrą podstawę do rozwoju gospodarczego, na terenie gminy zalicza się:
 punkty skupu mleka (łącznie 16) znajdujące się we wsiach: Boguszyce, Chojny Młode, Czaplice, Gać, Giełczyn, Jednaczewo, Konarzyce, Lutostań, Modzele Wypychy, Nowe Kupiski, Pniewo, Siemień Nadrzeczy, Sierzputy Młode, Stare Modzele, Zawady;
 lecznica weterynaryjna we wsi Gać;
 zbiornica padłych zwierząt w Konarzycach;
 rzeźnia w Podgórzu;
 baza sprzętu rolniczego w Kupiskach;
 punkt skupu zboża w Łomży
 ferma drobiu w Pniewie;
 punkt skupu ziemniaków w Konarzycach i Wygodzie.
Na terenie gminy zlokalizowane są także zakłady zajmujące się przetwórstwem rolno-spożywczym. Należą do nich:
 Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego w Łomży – przerób ziemniaków;
 Łomżyńskie Zakłady Spożywcze w Starych Chojnach – przerób warzyw i mięsa;
 Zakłady Produkcyjno-Handlowo-Usługowe w Podgórzu – przetwórstwo mięsne, produkcja napojów, makaronów.
Na terenie gminy Łomża istnieją też małe masarnie (Podgórze, Nowe Kupiski) i piekarnie (Konarzyce, Gać).
Pozarolnicza działalność gospodarcza
Pozarolnicza działalność gospodarcza gminy Łomża to przede wszystkim: handel, usługi oraz przemysł i drobna wytwórczość.
Gmina Łomża należy do średnio uprzemysłowionych gmin. Istniejące zakłady na terenie gminy są zakładami małymi, opierającymi się na przetwórstwie miejscowego surowca (przetwórstwo owoców, warzyw, masarnie, itp.) oraz wykorzystywaniu miejscowych zasobów siły roboczej.
W sekcji D – działalność produkcyjna zarejestrowanych jest 66 podmiotów gospodarczych sektora prywatnego.
Liczbę podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w 1997 roku przedstawia poniższa tabela. Przeważają tutaj jednostki należące do sektora prywatnego.
Tab nr 3. Podmioty zarejestrowane w systemie REGON
WYSZCZEGÓLNIENIE LICZBA JEDNOSTEK
Jednostki gospodarcze ogółem 356
Sektor publiczny - ogółem 13
Sektor publiczny – jednostki budżetowe państwowe i komunalne ogółem
Sektor prywatny ogółem 343
Sektor prywatny – osoby fizyczne 289
Sektor prywatny - spółki prawa handlowego 5
Sektor prywatny – spółki z udziałem kapitału zagranicznego 3
Sektor prywatny - spółdzielnie 5
Sektor prywatny - fundacje 1
Sektor prywatny – stowarzyszenia i organizacje społeczne 17
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo [sekcja A] ogółem 32
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo [sekcja A] – sektor prywatny 32
Działalność produkcyjna [sekcja D] ogółem 66
Działalność produkcyjna [sekcja D] – sektor prywatny 66
Budownictwo [sekcja F] - ogółem 40
Budownictwo [sekcja F] – sektor prywatny 40
Handel hurtowy i detaliczny [sekcja G] - ogółem 108
Handel hurtowy i detaliczny [sekcja G] – sektor prywatny 108
Hotele i restauracje [sekcja H] - ogółem 9
Hotele i restauracje [sekcja H] – sektor prywatny 9
Transport i łączność [sekcja I] - ogółem 37
Transport i łączność [sekcja I] – sektor prywatny 37
Pośrednictwo finansowe [sekcja J] - ogółem 3
Pośrednictwo finansowe [sekcja J] – sektor prywatny 3
Obsługa nieruchomości i wynajem [sekcja K] - ogółem 18
Obsługa nieruchomości i wynajem [sekcja K]- sektor prywatny 18
Administracja publiczna i obrona narodowa [sekcja L] - ogółem 0
Administracja publiczna i obrona narodowa [sekcja L] – sektor prywatny 0
Administracja publiczna i obrona narodowa [sekcja L] – sektor publiczny 0
Edukacja [sekcja M] – ogółem 13
Edukacja [sekcja M] – sektor publiczny 12
Edukacja [sekcja M] – sektor prywatny 1
Ochrona zdrowia i opieka społeczna [sekcja N] – ogółem 7
Ochrona zdrowia i opieka społeczna [sekcja N] – sektor publiczny 0
Ochrona zdrowia i opieka społeczna [sekcja N] – sektor prywatny 7
Pozostała działalność usługowa [sekcja O] - ogółem 8
Pozostała działalność usługowa [sekcja O] – sektor publiczny 1
Pozostała działalność usługowa [sekcja O] – sektor prywatny 7
Źródło: opracowanie na podstawie danych z Urzędu Gminy.
W gminie Łomża istotne znaczenie na rynku lokalnym mają następujące firmy:
 Zakład produkcji betonów w Kisiołkach;
 Piekarnia w Konarzycach;
 Zakład masarski w Nowych Kupiskach;
 Zakład przemysłowy w Podgórzu;
 Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego w Łomży
 Łomżyńskie Zakłady Spożywcze w Starych Chojnach;
 Zakład przemysłowy – stolarnia w Starych Kupiskach;
 Zakład przemysłowy – „Gabriela” w Starych Kupiskach;
 Wytwórnia płytek chodnikowych w Starych Kupiskach;
 Hurtownia „Irgra” w Starych Kupiskach;
 Zakład betoniarski we wsi Zosin.
5. Infrastruktura techniczna
System gospodarki wodno-ściekowej
Mieszkańcy gminy Łomża w wodę zaopatrywani są z sieci wodociągowej, wodociągów zagrodowych i studni kopanych. Wszystkie wsie w gminie posiadają sieć wodociągową. Długość czynnej sieci rozdzielczej wynosi – 135,1 km. Z wodociągu sieciowego publicznego korzysta 1297 gospodarstw (28,17% ogólnej liczby gospodarstw) – łącznie 9,5 tys. osób, z wodociągu zagrodowego 86 gospodarstw (1,87% ogólnej liczby gospodarstw), przy czym 41 gospodarstw korzysta z własnych ujęć wody opartych o studnie głębinowe; 251 gospodarstw (5,45% liczby ogólnej) posiada własne studnie kopane.
Ogółem zużycie wody wynosi 227,5 dam. Zużycie na jednego mieszkańca kształtuje się na poziomie 0,02 dam3/dobę.

Schemat 10.

Na terenie gminy Łomża wykonane zostały następujące wodociągi zbiorowe:
 „Modzele Stare”,
 „St. Łomża p/szosie”,
 „Siemień”,
 „Kupiski Nowe”,
 „Podgórze”,
 „Jarnuty” z ujęciem i stacją wodociągową we wsi Dłużniewo.

W gminie Łomża we wsi Giełczyn oraz Stara Łomża p/sz dla istniejącego w Podgórzu ujęcia wody składającego się z 6 studni, zaopatrującego miasto Łomża, wprowadzono zakazy:
 wprowadzania ścieków do ziemi i wód powierzchniowych,
 rolniczego wykorzystania ścieków,
 stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin,
 wydobywania kopalin,
 wykonywania robót melioracyjnych.
Gmina Łomża jest w niewielkiej części skanalizowana. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej wynosi 7,6 km. Ogółem z sieci tej korzysta 900 mieszkańców (tj. 9,5% ogólnej liczby mieszkańców).
Ogółem 535 gospodarstw (11,62%) nie posiada w ogóle systemu kanalizacji. Ścieki nadal odprowadzane są do gruntu i wód powierzchniowych w stanie nieoczyszczonym.
W gminie funkcjonuje jedna oczyszczalnia ścieków typu biologicznego we wsi Mikołajki. Wieś ta jest całkowicie skanalizowana. Ponadto Łomżyńskie Zakłady Spożywcze na swoim terenie posiadają własną kanalizację zakładową wraz z oczyszczalnią ścieków. Oczyszczalnia ta jest przygotowana do przyjęcia ścieków pochodzących ze wsi Chojny Stare. Łącznie w gminie funkcjonuje 1 oczyszczalnia ścieków przemysłowych. Liczba ścieków przemysłowych jaka wymaga oczyszczenia i jaka poddawana jest oczyszczeniu biologicznemu wynosi 29 dam3.
W perspektywie konieczna jest budowa nowych oczyszczalni ścieków w pierwszej kolejności wsi Kupiski Nowe, Siemień Nadrzeczny i Pniewo.
Gospodarka odpadami
W gminie brak jest uporządkowanej gospodarki odpadami. Obecnie odpady trafiają na prowizoryczne wysypiska odpadów we wsiach: Bożenica, Boguszyce, Dłużniewo, Gać, Giełczyn, Jarnuty, Koty, Konarzyce, Podgórze, St. Łomża p/sz, Stare Modzele, Stare Chojny, Stare Kupiski.
Obecnie trwają prace związane z budową międzygminnego składowiska odpadów. W związku z powyższym w przyszłości konieczne będzie podjęcie prac związanych z likwidacją i rekultywacją starych nieuporządkowanych i nie posiadających stosownych zabezpieczeń dzikich wysypisk.
Istotny problem w gminie Łomża stanowią odpady trafiające bezpośrednio do pobliskich lasów.
Odbiorem odpadów w gminie Łomża zajmuje się Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o Zambrów.
Ciepłownictwo
Na terenie gminy brak jest sieci cieplnej. Głównymi dostawcami energii cieplnej są niewielkie lokalne kotłownie. Do większych kotłowni należy zaliczyć te istniejące przy szkołach i urzędach.
Gazownictwo
W gminie Łomża rozprowadzana jest sieć gazowa umożliwiająca gazyfikację gospodarstw.
Długość czynnej obecnie sieci rozdzielczej wynosi 3822 mb. Ogółem z sieci gazowej korzysta 22 gospodarstwa domowe. Całkowicie zgazyfikowane są gospodarstwa we wsi Stara Łomża przy szosie. W następnych etapach prac sieć gazu ziemnego będzie doprowadzana do Starej Łomży nad rzeką.
Wobec braku gazu przewodowego mieszkańcy 1200 gospodarstw korzystają z gazu propan-butan dystrybuowanego w butlach.
Elektroenergetyka
Gmina Łomża zasilana jest w energię elektryczną liniami napowietrznymi 15 kv z istniejących stacji transformatorowych 10/15 kv GPZ –I i RPZ – II w Łomży.
Na terenie gminy znajduje się 76 stacji transformatorowych o łącznej mocy 6044 kVA.
80% ogólnej liczby gospodarstw podłączona jest do sieci energii elektrycznej o mocy 380 V, 20% do sieci o mocy 220 V.
Telekomunikacja
W gminie Łomża z telefonii Telekomunikacji Polskiej S.A. korzysta bezpośrednio w swoim gospodarstwie 257 gospodarstw rolnych (15,6% ogólnej liczby gospodarstw). 832 gospodarstwa (50,5% gospodarstw) korzysta z telefonu ogólnodostępnego we wsi, 20% gospodarstw w ogóle nie posiada dostępu do telefonu.
Stan telefonizacji gminy uznawany jest za dość dobry. Z uwagi na niewielkie możliwości finansowe mieszkańców gminy, przewiduje się iż w najbliższym okresie nie ulegnie on istotnej zmianie.
W gminie Łomża w zakresie telefonii bezprzewodowej istnieje bardzo dobry dostęp do sieci – ERA GSM.
Transport drogowy i kolejowy
Tereny pod ciągami komunikacyjnymi (w tym drogami i koleją) w gminie Łomża zajmują powierzchnię równą 693 ha.
Na terenie gminy jest 219 km dróg, w tym 18 km dróg krajowych (droga krajowa nr 61 Łomża-Ostrołęka-Warszawa, droga krajowa nr 680 Łomża-Zambrów), 30 km dróg wojewódzkich (Łomża-Nowogród-Olsztyn, Łomża-Ostrów Mazowiecka i Łomża-Mężenim-Białystok), 61 km dróg powiatowych i 110 km dróg gminnych.
Znajdujące się na obszarze gminy Łomża drogi powiatowe są w 72% utwardzone (44 km), zaś drogi gminne w 38% (42km). 9 km (8,1%) dróg gminnych posiada powierzchnię ulepszoną.
Sieć drogowa uwzględniając drogi gminne jest dobrze rozwinięta. Ogólna gęstość dróg wynosi 120 km/10 tys. ha. Duży jest także udział dróg bitumicznych z uwagi na drogi krajowe. Sieć drogowa wymaga jednak wzmocnień nawierzchni i modernizacji obiektów mostowych i przepustów. Istnieje zapotrzebowanie na budowę dróg rolniczych równoległych do drogi krajowej nr 680 i 61.
Transport zbiorowy zewnętrzny w gminie odbywa się autobusami PKS, wewnętrzny tylko samochodami. Odległość jednostek osadniczych od przystanków autobusowych wynosi ok. 3-4 km.
6. Charakterystyka finansów gminy
Strukturę dochodów budżetu gminy Łomża przedstawia tabela nr 4.
W strukturze dochodów budżetu gminy dominują przychody z tytułu subwencji ogólnych (łącznie z subwencją oświatową), dochody własne
( głównie z podatku od nieruchomości) oraz dotacje z budżetu państwa.
Dochody budżetu gminy w zdecydowanej większości wydatkowane są na oświatę i wychowanie (50,9% wydatków z budżetu gminy w 1999 roku), w dalszej kolejności na utrzymanie dróg publicznych (14,3% wydatków z budżetu gminy), administrację samorządową (11,5% wydatków z budżetu gminy) oraz opiekę społeczną (9,7% wydatków).
W porównaniu z rokiem 1997 nastąpił wyraźny wzrost wydatków na transport (wydatki na utrzymanie dróg publicznych), na oświatę i wychowanie, opiekę społeczną i administrację samorządową. Nastąpił także wyraźny spadek wydatków na rolnictwo, oraz na kulturę fizyczną i sport.
Szczegółowa strukturę wydatków w gminie przedstawia tabela 5.



Tab. nr 4. Struktura dochodów budżetu gminy wg rodzajów
WYSZCZEGÓLNIENIE DOCHODY [zł] % UDZIAŁ w dochodach budżetu DOCHODY
[zł] % UDZIAŁ w dochodach budżetu DOCHODY [zł] % UDZIAŁ w dochodach budżetu
1997 1998 1999
Dochody własne ogółem 2 006 180 27,3 1 770 478 22,7 2 590 267 29
Dochody własne z podatku rolnego 333 767 406 950 350 024
Dochody własne z podatku od nieruchomości 487 441 655 276 720 721
Dochody z udziału w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa – w podatku dochodowym od osób fizycznych 690 834 9,4 1 087 775 13,9 870 039 9,7
Dochody z udziału w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa – w podatku dochodowym od osób prawnych 44 532 0,6 28 373 0,36 9 984 0,11
Dochody – subwencje ogólne (łącznie z subwencją oświatową) 3 304 294 45,1 3 788 237 48,6 4 502 140 50,5
Dochody – dotacje z budżetu państwa 1 007 669 13,7 1 080 600 13,8 935 323 10,5
Dochody ze środków na dofinansowanie zadań gmin ze źródeł pozabudżetowych 270 044 3,6 38 800 0,49 12 600 0,14
Dochody budżetu gminy ogółem 7 323 553 100 7 794 263 100 8 920 353 100
Źródło: opracowanie na podstawie danych z Urzędu Gminy.

Tab. nr 5. Struktura wydatków budżetu gminy wg rodzajów
WYSZCZEGÓLNIENIE WYDATKI [zł] % UDZIAŁ w wydatkach ogółem WYDATKI [zł] % UDZIAŁ w wydatkach ogółem WYDATKI [zł] % UDZIAŁ w wydatkach ogółem
1997 1998 1999
Wydatki z budżetu gminy, ogółem 7 359 862 100 8 189 997 100 8 122 749 100
Wydatki z budżetu, wydatki majątkowe ogółem 2 694 200 36,6 2 411 189 29,4 1 701 836 20,9
Wydatki z budżetu, wydatki majątkowe inwestycyjne 2 694 200 2 411 189 1 701 836
Wydatki budżetu gminy na rolnictwo, ogółem 1 618 313 21,9 521 879 6,3 310 039 3,8
Wydatki budżetu gminy na transport, ogółem 400 961 5,4 1 418 217 17,3 1 163 877 14,3
Wydatki budżetu gminy na transport, wydatki na utrzymanie dróg publicznych 300 961 1 418 217 1 163 877
Wydatki budżetu gminy na gospodarkę komunalną ogółem 233 139 3,1 390 069 4,7 279 361 3,4
Wydatki budżetu gminy na gospodarkę mieszkaniową oraz niematerialne usługi komunalne 199 882 2,7 341 515 4,1 176 298 2,17
Wydatki budżetu gminy na oświatę i wychowanie 3 346 044 45,4 3 599 729 43,9 4 141 654 50,9
Wydatki budżetu gminy na kulturę i sztukę ogółem 178 373 2,4 207 623 2,5 243 051 3,0
Wydatki budżetu gminy na ochronę zdrowia ogółem 14 726 0,2 47 112 0,57 60 787 0,75
Wydatki budżetu gminy na opiekę społeczną 529 191 7,1 801 246 9,7 788 610 9,7
Wydatki z budżetu gminy na kulturę fizyczna i sport ogółem 6 975 0,09 500 0,006 4 852 0,06
Wydatki budżetu gminy na administrację samorządową ogółem 793 346 10,7 845 122 10,3 934 350 11,5
Pozostałe 38 912 0,53 16 985 0,2 29 574 0,36
Źródło: opracowanie na podstawie danych w Urzędu Gminy.


III. ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH
Identyfikacja problemów, ograniczeń i stymulatorów rozwoju dokonana została w oparciu o analizy eksperckie, jak również społeczne spojrzenie na te zagadnienia, wyrażone w trakcie warsztatów zorganizowanych w gminie Łomża.
1. Identyfikacja problemów
Problem definiowany jest jako zadanie wymagające rozstrzygnięcia, trudne do rozwiązania, które powoduje, że procesy rozwoju społeczno-gospodarczego nie są satysfakcjonujące z punktu widzenia potrzeb mieszkańców. Problem istnieje wtedy, gdy istnieje rozbieżność pomiędzy stanem obecnym a pożądanym. Problemem jest to co boli czyli budzi obawy mieszkańców gminy.
Główne problemy gminy Łomża zostały zidentyfikowane w pięciu sferach: gospodarczej (w zakresie rolnictwa, turystyki, przemysłu, leśnictwa), społecznej (w zakresie poziomu życia i możliwości pracy, promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, edukacji publicznej, kultury fizycznej, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, zagrożenia życia i zdrowia ludzi, kultury i ochrony dóbr kultury, wspierania osób niepełnosprawnych), ekologicznej, technicznej i zarządzania.
Sfera gospodarcza
W sferze gospodarczej w gminie Łomża zidentyfikowano następujące problemy:
ROLNICTWO:
1. Nadwyżka wolnej siły roboczej w rolnictwie
2. Niskie dochody rolnicze gospodarstw – spadek cen żywca
3. Niewielka ilość silnych, specjalistycznych gospodarstw
4. Rozdrobnienie agrarne indywidualnych gospodarstw rolnych
5. Niewielki miejscowy rynek zbytu
TURYSTYKA:
1. Brak atrakcyjnej i konkurencyjnej oferty turystycznej ukierunkowanej na zatrzymanie turystów
2. Brak zagospodarowania turystycznego gminy (infrastruktury turystycznej) – niezagospodarowana dolina „Królowej Bony”
3. Mała aktywność środowisk rolniczych w turystyce
4. Brak bazy hotelowo-wypoczynkowej
PRZEMYSŁ:
1. Niewielka ilość zakładów przemysłu rolno-spożywczego
2. Brak preferencji podatkowych dla małych podmiotów gospodarczych
3. Niedostateczne gospodarcze wykorzystanie biomasy
4. Brak uzbrojonych terenów pod działalność gospodarczą
5. Nie najlepsza kondycja zakładu przerobu ziemniaków PPS w Łomży
LEŚNICTWO:
1. Niekorzystna wiekowo struktura drzewostanów
2. Znaczne oddalenie atrakcyjnych kompleksów leśnych od rzek
INNE:
1. Monofunkcyjność gminy – dominacja rolnictwa, mały udział handlu, usług i przemysłu
2. Brak znaczących przedsiębiorstw wpływających na produkcję i zatrudnienie
3. Nierównomierne rozmieszczenie placówek handlowych
Sfera społeczna
W sferze społecznej gminy Łomża zidentyfikowano następujące problemy:
POZIOM ŻYCIA I MOŻLIWOŚCI PRACY:
1. Wysoki poziom bezrobocia
2. Problem z zagospodarowaniem wolnej siły roboczej, mało nowych miejsc pracy
3. Migracja młodzieży do większych ośrodków
4. Niskie kwalifikacje zawodowe ludności
OCHRONA ZDROWIA:
1. Utrudniony dostęp do służby zdrowia (niewystarczająca opieka lekarska)
2. Brak działań profilaktycznych w ochronie zdrowia
3. Brak dostępu do opieki lekarskiej w gminnym gimnazjum
POMOC SPOŁECZNA:
1. Starzenie się społeczności gminy
2. Ograniczanie środków finansowych wydatkowanych na pomoc społeczną
3. Niewystarczające zatrudnienie w pomocy społecznej w stosunku do potrzeb
4. Brak zakładu stacjonarnej pomocy społecznej
5. Ograniczony zakres usług świadczonych przez placówkę pomocy społecznej – brak działań ukierunkowujących ludzi na rozwiązywanie problemów we własnym zakresie
6. Znaczna skala potrzeb w zakresie pomocy społecznej
7. Zapotrzebowanie na całodobową opiekę dla ludzi w podeszłym wieku
EDUKACJA PUBLICZNA:
1. Niezadowalający stan (wymagający rozbudowy) placówek oświatowych
2. Niedostosowana baza lokalowa do potrzeb reformy oświatowej (konieczność rozbudowy szkół)
3. Słaby dostęp do nowości technicznych w szkołach
PORZĄDEK PUBLICZNY:
1. Brak stałej obsady w policji
KULTURA I OCHRONA DÓBR KULTURY:
1. Brak atrakcyjnej oferty placówek kultury adresowanej do mieszkańców gminy, w szczególności dzieci i młodzieży oraz turystów
2. Niedobór placówek kulturalnych i rekreacyjnych (utrudniony dostęp do kultury)
3. Brak własnej bazy lokalowej placówek kultury
4. Niedoposażenie placówek kulturalno-oświatowych
5. Wzmożenie aktywności kulturalnej mieszkańców
KULTURA FIZYCZNA:
1. Niewystarczająca baza sportowo-rekreacyjna
2. Niewystarczające zaplecze sportowe w obiektach szkolnych
3. Brak sal gimnastycznych
WSPIERANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH:
1. Brak przystosowania architektonicznego do potrzeb niepełnosprawnych
ZAGROŻENIE ŻYCIA I ZDROWIA LUDZI:
1. Narastające zjawisko alkoholizmu, narkomanii i patologii społecznej wśród mieszkańców gminy
2. Problem bezpiecznego dowozu dzieci do szkół (brak środków transportu, konieczność inwestycji drogowych)
3. Niska świadomość społeczna na temat skutków alkoholizmu i narkomanii
4. Nie najlepsze warunki kształcenia
Sfera ekologiczna
W sferze ekologicznej do najistotniejszych problemów zaliczono:
1. Duże zanieczyszczenie lasów odpadami stałymi
2. Nagminne wysypywanie odpadów w dowolnych miejscach
3. Duża liczba dzikich wysypisk wymagających likwidacji i rekultywacji
4. Brak umów u wielu mieszkańców gminy na wywóz odpadów
5. Nieekologiczne systemy grzewcze
6. Stosowanie środków ochrony roślin i nawożenie w rolnictwie
7. Ograniczone możliwości budowy indywidualnych zbiorników ścieków (z uwagi na niekorzystne warunki glebowe)
Sfera techniczna
Problemy sfery technicznej występujące w gminie, to przede wszystkim:
1. Nieutwardzona nawierzchnia wielu dróg gminnych i powiatowych
2. Słaby stan techniczny linii elektroenergetycznych
3. Zły stan techniczny dróg powiatowych i wojewódzkich
4. Znaczne braki w technicznej infrastrukturze proekologicznej (niewystarczająca sieć kanalizacyjna, brak kanalizacji deszczowej)
5. Niepewność zasilania energetycznego (brak zasilania zgodnego z potrzebami) – wyeksploatowana sieć elektroenergetyczna
6. Rozbudowa sieci niskiego ciśnienia gazu i realizacja przełączeń gazowych (niski stopień gazyfikacji)
7. Istnienie niebezpiecznych miejsc przy drogach
Sfera zarządzania
W sferze zarządzania zidentyfikowano następujące problemy:
1. Ograniczone zasoby finansowe budżetu gminy
2. Brak promocji gminy
3. Mała aktywność i przedsiębiorczość społeczności lokalnej
4. Nie najlepsze warunki do inwestowania
5. Brak znaczącego lokalnego kapitału inwestycyjnego (niedobór inwestorów strategicznych)
2. Identyfikacja stymulatorów i ograniczeń rozwoju
Sprecyzowane przez społeczność gminy Łomża najistotniejsze problemy, ustalenia poczynione przez zespół „liderów gminnych” na warsztatach strategicznych oraz dokumentacja dotycząca aktualnego stanu i tendencji rozwojowych gminy, stały się podstawą do przeprowadzenia analizy strategicznej oceniającej czynniki zmian istniejące i prognozowane w kategoriach wewnętrznych mocnych i słabych stron oraz zewnętrznych szans i zagrożeń.
Ocena ta pozwala wyciągnąć wnioski odnośnie przyszłych kierunków działań w zakresie strategii rozwoju.
Stymulatorami rozwoju gminy Łomża są:
• atuty (mocne strony) – czynniki wewnętrzne (zasoby, zjawiska, procesy) gminy, które wyróżniają gminę w otoczeniu i odpowiednio wykorzystane mogą stać się podstawą jej rozwoju;
• szanse – czyli możliwości tkwiące w otoczeniu (czynniki zewnętrzne), mogące stymulować rozwój gminy.

Z kolei ograniczenia rozwoju gminy mają charakter:
• słabości – czynniki wewnętrzne gminy, które przy braku przeciwdziałania mogą stać się hamulcem rozwoju;
• zagrożeń – hamulców rozwoju tkwiących w otoczeniu gminy.

Atuty i słabości gminy Łomża identyfikowane były i oceniane w następującym układzie:
 środowisko i jego zasoby
 infrastruktura techniczna
 uwarunkowania społeczne i demograficzne
 infrastruktura społeczna
 kultura
 gospodarka – ogólne
 przemysł
 rolnictwo.

Sukces w kreowaniu i dynamizowaniu rozwoju gminy zależeć będzie od aktywności władzy gminnej oraz zaangażowania lokalnej społeczności, skierowanej na wykorzystanie tychże szans rozwoju oraz ograniczenie wpływów zewnętrznych wobec gminy – zagrożeń.


ATUTY GMINY SŁABOŚCI GMINY
ŚRODOWISKO I JEGO ZASOBY:
• duży udział obszarów o krajobrazie naturalnym
• znikomy udział gruntów zdegradowanych
• rosnące zainteresowanie społeczeństwa i władz gminnych poprawą stanu środowiska przyrodniczego
• atrakcyjne elementy środowiska przyrodniczego
• dobre warunki przyrodnicze do organizacji zajęć rekreacyjnych dla mieszkańców miasta Łomża
• niewielkie zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego i wód powierzchniowych
• występujące bogactwo kruszyw w ilościach przemysłowych
• bardzo dobre zasoby wody pitnej
• duża powierzchnia użytków zielonych
• obecność na obszarze zasobów wód mineralnych
• duża powierzchnia obszarów prawnie chronionych (ponad 20% powierzchni gminy) • brak zasobów surowców mineralnych
• rozległość przestrzenna gminy
• niski stopień zalesienia gminy i niekorzystna wiekowo struktura drzewostanów (młodniki i drągowiny)
• lokalne źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i gruntowych
• oddalenie atrakcyjnych kompleksów leśnych od wód
• duże zanieczyszczenie lasów odpadami
• brak uporządkowanej gospodarki odpadami

INFRASTRUKTURA TECHNICZNA:
• przebiegający gazociąg wysokiego ciśnienia umożliwiający rozprowadzenie gazu do takich miejscowości jak: Podgórze, Wygoda, Siemień, St. Łomża n/rz, Giełczyn, Zawady, Konarzyce
• całkowicie zgazyfikowana miejscowość St. Łomża p/sz
• wysoka dostępność komunikacyjna (rozwinięty układ połączeń drogowych)
• kompletne wyposażenie w sieć wodociągową
• dobre położenie komunikacyjne • brak połączeń kolejowych
• brak możliwości zorganizowanego gromadzenia odpadów stałych
• ubogie wyposażenie w sieć kanalizacyjną (sanitarną i deszczową)
• zły stan techniczny większości dróg powiatowych i wojewódzkich
• niedostateczne oświetlenie ulic
• nieekologiczne systemy grzewcze
• niski stopień gazyfikacji gminy
• nieutwardzona nawierzchnia wielu dróg gminnych
• wyeksploatowana o złym stanie technicznym sieć elektroenergetyczna
• duże ilości ścieków odprowadzanych w stanie nie oczyszczonym do gruntu i wód powierzchniowych
UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE I DEMOGRAFICZNE:
• nadwyżka wolnej siły roboczej
• dodatnie saldo przyrostu naturalnego
• tania siła robocza
• wzrastające zainteresowanie mieszkańców rozwojem turystyki
• zainteresowanie hodowlą koni do celów rekreacyjnych
• duża liczba osób wiążących swoją przyszłość z gminą (ok. 65% ankietowanych) • wysoki poziom bezrobocia
• niewielkie możliwości znalezienia pracy
• mała aktywność i przedsiębiorczość lokalnej społeczności
• migracja młodzieży do większych ośrodków
• brak wsparcia psycho-edukacyjnego dzieci i młodzieży
• starzejące się społeczeństwo
• duża liczba ludzi samotnych
• niskie kwalifikacje zawodowe ludności
• trudna sytuacja życiowa wielu rodzin
• znaczna skala potrzeb w zakresie pomocy społecznej
• narastające zjawisko alkoholizmu i narkomanii wśród mieszkańców
• niska świadomość mieszkańców na temat skutków alkoholizmu i narkomanii
• niechęć mieszkańców do sprzedaży ziemi inwestorom zewnętrznym
INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA:
• istniejące pustostany do zagospodarowania (niewykorzystane budynki użyteczności publicznej)
• dogodne warunki mieszkaniowe
• możliwość wykorzystania zaplecza OSP • niewystarczające zatrudnienie w pomocy społecznej w stosunku do potrzeb
• ograniczony zakres usług świadczonych przez placówkę pomocy społecznej
• brak zakładu stacjonarnej pomocy społecznej
• ograniczony zakres dostępności do ochrony zdrowia
• niska dostępność personelu służby zdrowia
• brak warunków do rozwoju sportu i rekreacji (niewystarczająca baza sportowo-rekreacyjna)
• brak dostępu do opieki lekarskiej w gimnazjum
• niezadowalający stan placówek oświatowych
• niedostosowana baza lokalowa do potrzeb reformy oświatowej
• niekorzystne warunki kształcenia młodzieży
• słaby dostęp do nowości technicznych w szkołach
• brak stałej obsady w policji
• niedostateczne wyposażenie policji w środki transportu
KULTURA:
• występowanie miejscowości historycznych o zachowanych układach przestrzennych będących pod ochroną konserwatorską
• zainteresowanie mieszkańców i chęć uczestnictwa w zespole tanecznym • niedobór placówek kulturalnych i rekreacyjnych
• brak zespołu folklorystyczno-tanecznego
• niewielkie możliwości zagospodarowania wolnego czasu
• brak własnej bazy lokalowej placówek kultury
• brak atrakcyjnej oferty placówek kultury
• niedoposażenie placówek kulturalno-oświatowych
• niepodejmowanie działań służących ochronie wartości kulturowych

GOSPODARKA – OGÓLNE:
• istniejące tereny do zagospodarowania pod inwestycje produkcyjne i usługowe
• gospodarka oparta na wykorzystaniu lokalnych zasobów (przetwórstwo miejscowej bazy surowcowej)
• bliskość rynków zbytu
• dobre warunki do pozyskania dużego handlu (supermarketu) • brak znaczącego lokalnego kapitału inwestycyjnego na rozwój małych i średnich podmiotów gospodarczych
• niedobór infrastruktury otoczenia biznesu ( w tym w zakresie obsługi ubezpieczeniowej)
• obawa przed ryzykiem w podejmowaniu działalności finansowej
• niewielki miejscowy rynek zbytu
• dominacja rolnictwa (monofunkcyjność gminy)
• brak handlu na wielką skalę
• brak znaczących przedsiębiorstw
• brak tradycji działalności przemysłowej i usługowej
PRZEMYSŁ:
• występowanie kilku dobrze prosperujących firm przemysłowych • niewielka ilość zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego
• brak uzbrojenia terenów pod działalność gospodarczą
• niedostateczny rozwój przemysłu
• nie najlepsza kondycja zakładu przerobu ziemniaków PPS w Łomży
ROLNICTWO:
• bogata, zróżnicowana baza płodów rolnych
• możliwość produkcji żywności metodami ekologicznymi (wsie położone blisko miasta – St. Łomża n/rz, St. Łomża p/sz, Zosin, Siemień, Podgórze, Giełczyn, Zawady, Konarzyce, Boguszyce, Kupiski Nowe, Kupiski Stare, Pniewo
• zaangażowanie rolników w produkcję mleka wysokiej jakości
• wysoki udział użytków rolnych
• niezdegradowane technologie żywienia w rolnictwie
• dobry stan budynków inwentarskich (we wsiach oddalonych od Łomży)
• zagospodarowanie większości gruntów ornych
• duży udział zbóż w zasiewach
• dość dobre wyposażenie w infrastrukturę produkcyjną
• dążenie do specjalizacji w zakresie warzywnictwa i ogrodnictwa • znaczący udział gleb o niskiej wartości bonitacyjnej (słabe warunki przyrodnicze produkcji rolnej)
• niewielkie lokalne możliwości w zakresie przechowalnictwa płodów rolnych, warzyw i owoców
• rozdrobnienie agrarne indywidualnych gospodarstw rolnych
• brak gospodarstw produkujących żywność metodami ekologicznymi
• braki w pełnym wyposażeniu technicznym gospodarstw
• niskie dochody rolnicze gospodarstw
• niewielka ilość silnych specjalistycznych gospodarstw
• słaba jakość użytków zielonych
TURYSTYKA:
• występowanie atrakcyjnych terenów do uprawiania narciarstwa biegowego
• możliwość uprawiania różnych form turystyki (w tym agroturystyki)
• wzrastające zainteresowanie mieszkańców rozwojem turystyki
• duży plac do zagospodarowania pod park rekreacyjny • brak infrastruktury turystycznej w gminie (tablic informacyjnych, parkingów, pól namiotowych)
• niezagospodarowana „Góra Królowej Bony”
• brak atrakcyjnej i konkurencyjnej oferty turystycznej
• mała aktywność środowisk rolniczych w turystyce
• brak bazy noclegowo-wypoczynkowej
INNE:
• brak promocji gminy
• doraźnie prowadzone programy profilaktyki zdrowotnej
• ograniczone zasoby finansowe budżetu gminy
• brak jasnego planu działania na najbliższe lata



SZANSE ZAGROŻENIA
• wysokie walory turystyczne ekosystemów w bezpośrednim otoczeniu gminy
• postępujący proces integracji z Unią Europejską
• znaczący i systematyczny wzrost wydatków konsumpcyjnych społeczeństwa, w tym na turystykę i rekreację
• mleczarnia w Piątnicy
• dogodne położenie komunikacyjne przy trasie nr 61 i 63
• rzeka Narew oraz dolina Narwi
• funkcjonujący zakład przerobu ziemniaka PPS w Łomży
• wzrastające zainteresowanie świata obszarem funkcjonalnym „ZPP”
• duża ilość przejeżdżających turystów
• rozwój małych zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego
• położenie w pobliżu miasta Łomży
• zapotrzebowanie na zdrową żywność w Polsce i Unii Europejskiej
• obecność regionalnych zespołów folklorystycznych
• popyt na agroturystykę
• bliskość potężnych rynków zbytu • rozwój przez konkurencyjne otoczenie podobnych zakresowo produktów turystycznych
• postępujący proces integracji z Unią Europejską
• duża konkurencyjność zagranicznej oferty usług turystycznych
• wysoka konkurencyjność związana z otwarciem gospodarki
• brak przydziału odpowiedniej mocy przez Zakład Energetyczny
• położenie przy trasie nr 61 i 63
• nadprodukcja w rolnictwie
• niegospodarność inwestorów zagranicznych



Zidentyfikowane atuty i słabości oraz szanse i zagrożenia oceniane były z punktu widzenia:
 siły pozytywnego lub negatywnego oddziaływania zjawisk (czynników) na przebieg procesów rozwojowych w gminie (w skali pięciopunktowej);
 trendu, czyli kierunku zmian na przestrzeni ostatnich lat w trzech kategoriach: narastania zjawiska, stabilizacji (stagnacji), słabnięcia zjawiska;
 trwałości trendu, tj. oczekiwanego przebiegu trendu w najbliższych latach (w skali pięciopunktowej).

Analizę uwarunkowań rozwoju przestawiają poniższe tabele (nr 6 i nr 7).

Z powyższej analizy wynika, iż największą siłę pozytywnego oddziaływania na przebieg procesów rozwojowych w gminie będą miały następujące czynniki (mocne strony oraz szanse):
• duża liczba obszarów o krajobrazie naturalnym
• atrakcyjne elementy środowiska przyrodniczego
• przebiegający gazociąg wysokiego ciśnienia
• wysoka dostępność komunikacyjna
• kompletne wyposażenie w sieć wodociągową
• dobre położenie komunikacyjne
• nadwyżka wolnej siły roboczej
• gospodarka oparta na wykorzystaniu lokalnych zasobów (przetwórstwa miejscowej bazy surowcowej)
• bliskość rynków zbytu
• możliwość produkcji żywności metodami ekologicznymi
• zaangażowanie rolników w produkcję mleka wysokiej jakości
• możliwość uprawiania różnych form turystyki
• wzrastające zainteresowanie mieszkańców rozwojem turystyki
• wysokie walory turystyczne ekosystemów w bezpośrednim otoczeniu gminy
• rozwój małych zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego
• zapotrzebowanie na zdrową żywność w Polsce i Unii Europejskiej
• popyt na agroturystykę

Spośród słabości i zagrożeń największe negatywne oddziaływanie na przebieg procesów rozwojowych w gminie mogą mieć:
• niski stopień zalesienia gminy i niekorzystna wiekowo struktura drzewostanów (młodniki i drągowiny)
• oddalenie atrakcyjnych kompleksów leśnych od wód
• ubogie wyposażenie w sieć kanalizacyjną
• niski stopień gazyfikacji gminy
• mała aktywność i przedsiębiorczość lokalnej społeczności
• niskie kwalifikacje zawodowe ludności
• brak znaczącego lokalnego kapitału inwestycyjnego na rozwój małych i średnich podmiotów gospodarczych
• dominacja rolnictwa
• niewielka ilość zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego
• niewielkie lokalne możliwości w zakresie przechowalnictwa płodów rolnych, warzyw i owoców
• rozdrobnienie agrarne indywidualnych gospodarstw rolnych
• niewielka ilość silnych specjalistycznych gospodarstw
• brak infrastruktury turystycznej w gminie
• brak promocji gminy
• ograniczone zasoby finansowe budżetu gminy

Ocena ta pozwoliła wyciągnąć wnioski odnośnie przyszłych kierunków działań w zakresie strategii rozwoju. Intencją działań zaproponowanych w ramach strategicznych programów rozwojowych jest zmiana trendów.


Tab nr 6. Uwarunkowania wewnętrzne
Charakter zjawiska Typ w analizie SWOT Siła oddziaływania Trend Trwałość trendu
lokalny krajowy między
narodowy atut słabość szansa zagrożenie
ŚRODOWISKO I JEGO ZASOBY
duży udział obszarów o krajobrazie naturalnym X X 5 stały 4
znikomy udział gruntów zdegradowanych X X 3 stały 4
rosnące zainteresowanie społeczeństwa i władz gminnych poprawą stanu środowiska przyrodniczego X X 4 poprawa 3
atrakcyjne elementy środowiska przyrodniczego X X 5 poprawa 5
dobre warunki przyrodnicze do organizowania zajęć rekreacyjnych mieszkańców miasta Łomża X X 4 stały 4
niewielkie zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego i wód powierzchniowych X X 4 poprawa 3
występujące bogactwo kruszyw w ilościach przemysłowych X X 2 stały 3
bardzo dobre zasoby wody pitnej X X 4 stały 5
duża powierzchnia użytków zielonych X X 4 stały 3
obecność na obszarze zasobów wód mineralnych X X 4 stały 4
duża powierzchnia obszarów prawnie chronionych (ponad 20% powierzchni gminy) X X 4 poprawa 5
brak zasobów surowców mineralnych X X 2 stały 5
rozległość przestrzenna gminy X X 3 stały 5
niski stopień zalesienia gminy i niekorzystna wiekowo struktura drzewostanów X X 4 poprawa 3
lokalne źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i gruntowych X X 2 poprawa 3
oddalenie atrakcyjnych kompleksów leśnych od wód X X 5 stały 4
duże zanieczyszczenie lasów odpadami X X 4 pogorszenie 2
brak uporządkowanej gospodarki odpadami X X 3 poprawa 2
INFRASTRUKTURA TECHNICZNA
przebiegający gazociąg wysokiego ciśnienia umożliwiający rozprowadzenie gazu do takich miejscowości jak: Podgórze, Wygoda, Siemień, St. Łomża n/rz, Giełczyn, Zawady, Konarzyce X X 5 poprawa 4
całkowicie zgazyfikowana miejscowość St. Łomża p/sz X X 4 stały 5
wysoka dostępność komunikacyjna (rozwinięty układ połączeń drogowych) X X 5 poprawa 5
kompletne wyposażenie w sieć wodociągową X X 5 poprawa 5
dobre położenie komunikacyjne X X 5 stały 5
brak połączeń kolejowych X X 3 stały 5
brak możliwości zorganizowanego gromadzenia odpadów stałych X X 2 poprawa 2
ubogie wyposażenie w sieć kanalizacyjną (sanitarną i deszczową) X X 4 poprawa 2
zły stan techniczny większości dróg publicznych X X 3 poprawa 3
niedostateczne oświetlenie ulic X X 2 stały 3
nieekologiczne systemy grzewcze X X 3 poprawa 2
niski stopień gazyfikacji gminy X X 4 poprawa 2
nieutwardzona nawierzchnia wielu dróg gminnych X X 3 stały 4
wyeksploatowana o złym stanie technicznym sieć elektroenergetyczna X X 3 pogorszenie 2
duże ilości ścieków odprowadzanych w stanie nie oczyszczonym do gruntu i wód powierzchniowych X X 3 poprawa 2
UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE I DEMOGRAFICZNE
nadwyżka wolnej siły roboczej X X 5 pogorszenie 3
dodatnie saldo przyrostu naturalnego X X 3 poprawa 2
tania siła robocza X X 4 stały 4
wzrastające zainteresowanie mieszkańców rozwojem turystyki X X 4 poprawa 4
duża liczba osób wiążących swoją przyszłość z gminą X X 4 pogorszenie 2
Zainteresowanie hodowlą koni do celów rekreacyjnych X 3 poprawa 4
wysoki poziom bezrobocia X X 4 pogorszenie 3
niewielkie możliwości znalezienia pracy X X 4 pogorszenie 3
mała aktywność i przedsiębiorczość lokalnej społeczności X X 5 poprawa 1
migracja młodzieży do większych ośrodków X X 4 pogorszenie 2
brak wsparcia psycho-edukacyjnego dzieci i młodzieży X X 3 stały 3
starzejące się społeczeństwo X X 4 pogorszenie 4
duża liczba ludzi samotnych X X 2 pogorszenie 2
niskie kwalifikacje zawodowe ludności X X 5 poprawa 1
trudna sytuacja życiowa wielu rodzin X X 4 pogorszenie 3
znaczna skala potrzeb w zakresie pomocy społecznej X X 3 pogorszenie 2
narastające zjawisko alkoholizmu i narkomanii wśród mieszkańców X X 3 pogorszenie 1
niska świadomość mieszkańców na temat skutków alkoholizmu i narkomanii X X 3 stały 3
niechęć mieszkańców do sprzedaży ziemi inwestorom zewnętrznym X X 4 stały 2
INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA
istniejące pustostany do zagospodarowania (niewykorzystane budynku użyteczności publicznej) X X 3 stały 2
dogodne warunki mieszkaniowe X X 3 stały 4
możliwość wykorzystania zaplecza OSP X X 3 stały 4
niewystarczające zatrudnienie w pomocy społecznej w stosunku do potrzeb X X 2 stały 4
ograniczony zakres usług świadczonych przez placówkę pomocy społecznej X X 3 stały 3
brak zakładu stacjonarnej pomocy społecznej X X 3 stały 3
ograniczony zakres dostępności do ochrony zdrowia X X 3 poprawa 3
niska dostępność personelu służby zdrowia X X 3 poprawa 4
brak warunków do rozwoju sportu i rekreacji (niewystarczająca baza sportowo-rekreacyjna) X X 4 poprawa 2
brak dostępu do opieki lekarskiej w gimnazjum X X 2 stały 3
niezadowalający stan placówek oświatowych X X 2 poprawa 2
niedostosowana baza lokalowa do potrzeb reformy oświatowej X X 2 poprawa 2
niekorzystne warunki kształcenia X X 3 stały 3
słaby dostęp do nowości technicznych w szkołach X X 4 stały 3
brak stałej obsady w policji X X 2 stały 3
niedostateczne wyposażenie policji w środki transportu X X 3 pogorszenie 4
KULTURA
występowanie miejscowości historycznych o zachowanych układach przestrzennych będących pod ochroną konserwatorską X X 4 stały 5
zainteresowanie mieszkańców i chęć uczestnictwa w zespole tanecznym X X 2 poprawa 4
niedobór placówek kulturalnych i rekreacyjnych X X 4 stały 3
brak zespołu folklorystyczno-tanecznego X X 2 stały 3
niewielkie możliwości zagospodarowania wolnego czasu X X 3 stały 3
brak własnej bazy lokalowej placówek kultury X X 2 stały 4
brak atrakcyjnej oferty placówek kultury X X 4 stały 3
niedoposażenie placówek kulturalno-oświatowych X X 3 stały 4
niepodejmowanie działań służących ochronie wartości kulturowych X X 4 stały 3
GOSPODARKA – OGÓLNE
istniejące tereny do zagospodarowania pod inwestycje produkcyjne i usługowe X X 4 stały 4
gospodarka oparta na wykorzystaniu lokalnych zasobów (przetwórstwa miejscowej bazy surowcowej) X X 4 stały 4
bliskość rynków zbytu X X 4 stały 5
dobre warunki do pozyskania dużego handlu X X 3 stały 4
brak znaczącego lokalnego kapitału inwestycyjnego na rozwój małych i średnich podmiotów gospodarczych X X 5 stały 4
niedobór infrastruktury otoczenia biznesu ( w tym w zakresie obsługi ubezpieczeniowej) X X 3 stały 3
obawa przed ryzykiem w podejmowaniu działalności finansowej X X 3 pogorszenie 4
niewielki miejscowy rynek zbytu X X 3 stały 4
dominacja rolnictwa (monofunkcyjność gminy) X X 5 stały 4
brak handlu na wielką skalę X X 3 stały 4
brak znaczących przedsiębiorstw X X 4 stały 3
brak tradycji działalności przemysłowej i usługowej X 3 stały 4
PRZEMYSŁ
występowanie kilku dobrze prosperujących firm przemysłowych X X 3 poprawa 1
niewielka ilość zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego X X 4 poprawa 1
brak uzbrojenia terenów pod działalność gospodarczą X X 3 poprawa 2
niedostateczny rozwój przemysłu X X 3 stały 4
nie najlepsza kondycja zakładu przerobu ziemniaków PPS w Łomży X X 4 pogorszenie 3
ROLNICTWO
bogata, zróżnicowana baza płodów rolnych X X 3 stały 4
możliwość produkcji żywności metodami ekologicznymi (wsie położone blisko miasta – St. Łomża n/rz, St. Łomża p/sz, Zosin, Siemień, Podgórze, Giełczyn, Zawady, Konarzyce, Boguszyce X X 5 stały 4
zaangażowanie rolników w produkcję mleka wysokiej jakości X X 5 poprawa 4
niezdegradowane technologie żywienia w rolnictwie X X 3 stały 5
wysoki udział użytków rolnych X X 3 stały 5
dobry stan budynków inwentarskich (we wsiach oddalonych od Łomży) X X 4 stały 4
zagospodarowanie większości gruntów ornych X X 3 stały 3
duży udział zbóż w zasiewach X X 3 stały 4
dość dobre wyposażenie w infrastrukturę produkcyjną X X 4 stały 4
dążenie do specjalizacji w zakresie warzywnictwa i ogrodnictwa X X 5 poprawa 3
znaczący udział gleb o niskiej wartości bonitacyjnej (słabe warunki przyrodnicze produkcji rolnej) X X 3 stały 5
niewielkie lokalne możliwości w zakresie przechowalnictwa płodów rolnych, warzyw i owoców X X 5 stały 3
rozdrobnienie agrarne indywidualnych gospodarstw rolnych X X 5 stały 3
brak gospodarstw produkujących żywność metodami ekologicznymi X X 4 stały 3
braki w pełnym wyposażeniu technicznym gospodarstw X X 2 stały 4
niskie dochody rolnicze gospodarstw X X 4 stały 4
niewielka ilość silnych specjalistycznych gospodarstw X X 5 stały 3
słaba jakość użytków zielonych X X 2 stały 4
TURYSTYKA
występowanie atrakcyjnych terenów do uprawiania narciarstwa biegowego X X 4 stały 5
możliwość uprawiania różnych form turystyki (w tym agroturystyki) X X 5 stały 5
wzrastające zainteresowanie mieszkańców rozwojem turystyki X X 4 poprawa 3
duży plac do zagospodarowania pod park rekreacyjny X X 4 stały 5
brak infrastruktury turystycznej w gminie (tablic informacyjnych, parkingów, pól namiotowych) X X 5 stały 3
niezagospodarowana „Góra Królowej Bony” X X 4 stały 3
brak atrakcyjnej i konkurencyjnej oferty turystycznej X X 4 stały 3
mała aktywność środowisk rolniczych w turystyce X X 3 poprawa 1
brak bazy noclegowo-wypoczynkowej X X 4 stały 3
INNE
brak promocji gminy X X 5 stały 3
doraźnie prowadzone programy profilaktyki zdrowotnej X X 3 stały 3
ograniczone zasoby finansowe budżetu gminy X X 5 pogorszenie 1
brak jasnego planu działania na najbliższe lata X X 4 stały 2



Tab. nr 7. Uwarunkowania zewnętrzne
Charakter zjawiska Typ w analizie SWOT Siła oddziaływania Trend Trwałość trendu
lokalny krajowy między
narodowy atut słabość szansa zagrożenie
wysokie walory turystyczne ekosystemów w bezpośrednim otoczeniu gminy X X 5 stały 5
postępujący proces integracji z Unią Europejską X X 3 poprawa 4
znaczący i systematyczny wzrost wydatków konsumpcyjnych społeczeństwa, w tym na turystykę i rekreację X X 4 poprawa 2
mleczarnia w Piątnicy X X 3 stały 5
dogodne położenie komunikacyjne przy trasie nr 61 i 63 X X 4 stały 5
rzeka Narew oraz dolina Narwi X X 4 stały 5
funkcjonujące zakłady przerobu ziemniaków PPS w Łomży X X 3 pogorszenie 2
wzrastające zainteresowanie świata obszarem funkcjonalnym ZPP X X 4 poprawa 3
duża ilość przejeżdżających turystów X X 4 poprawa 1
rozwój małych zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego X X 5 poprawa 2
położenie w pobliżu miasta Łomży X X 4 stały 5
zapotrzebowanie na zdrową żywność w Polsce i Unii Europejskiej X X X 5 poprawa 2
obecność regionalnych zespołów folklorystycznych X X 3 stały 5
popyt na agroturystykę X X 5 poprawa 3
bliskość rynków zbytu X X 3 stały 5
rozwój przez konkurencyjne otoczenie podobnych zakresowo produktów turystycznych X X 4 poprawa 3
postępujący proces integracji z Unią Europejską X X 3 poprawa 4
duża konkurencyjność zagranicznej oferty usług turystycznych X X 2 poprawa 1
wysoka konkurencyjność związana z otwarciem gospodarki X X 3 poprawa 3
brak przydziału odpowiedniej mocy przez Zakład Energetyczny X X 2 stały 4
położenie przy trasie nr 61 i 63 X X 3 stały 5
nadprodukcja w rolnictwie X X 4 stały 3
niegospodarność inwestorów zagranicznych X X 2 stały 4

3. Cele i kierunki rozwoju wynikające ze strategii rozwoju województwa oraz strategii rozwoju obszaru funkcjonalnego „ZPP”
Przy konstruowaniu strategii zrównoważonego rozwoju gminy Łomża uwzględnione zostały podstawowe cele rozwoju obszaru funkcjonalnego ZPP oraz cele strategiczne i kierunki rozwoju przyjęte dla województwa podlaskiego.
Do podstawowych celów rozwoju wynikających ze Strategii rozwoju obszaru funkcjonalnego ZPP zalicza się:
1. Stworzenie warunków do zachowania i wzmocnienia ekosystemów oraz ochrony wód i zasobów naturalnych.
2. Stworzenie możliwości awansu cywilizacyjnego społeczności lokalnych.
3. Aktywizacja gospodarcza zharmonizowana z wymaganiami środowiska przyrodniczego.
Realizacji tych celów służyć mają następujące kierunki działań:
 przeciwstawianie się zanieczyszczeniu wód powierzchniowych poprzez kompleksową racjonalizację gospodarki wodnej oraz prawidłowe prowadzenie gospodarki komunalnej i leśnej;
 systematyczne powiększanie i wzmacnianie obszarów prawnie chronionych o zróżnicowanym statucie i rygorach ochronnych;
 stałe podnoszenie poziomu wykształcenia i kwalifikacji ludności, jako podstawowego sposobu opanowania bezrobocia i patologii społecznej, wzmocnienia aktywności i przedsiębiorczości oraz samoorganizacji struktur społecznych;
 oparcie rozwoju gospodarczego o wysokie technologie produkcji, rozwój drobnych i średnich przedsiębiorstw oraz turystyki i rolnictwa ekologicznego.
W Strategii rozwoju województwa podlaskiego przyjęto następujące cele strategiczne:
1. Województwo obszarem sprawnego zarządzania, tworzącego konkurencyjne warunki rozwoju przedsiębiorczości gospodarczej z wykorzystaniem położenia przygranicznego.
2. Województwo obszarem unowocześnienia rolnictwa, w dostosowaniu do specyfiki przestrzeni produkcyjnej.
3. Województwo obszarem ochrony, wzbogacania i racjonalnego wykorzystania walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego dla rozwoju turystyki i wypoczynku.
4. Województwo obszarem rozwoju infrastruktury społecznej i wielokierunkowej edukacji, stosownej do potrzeb i aspiracji mieszkańców, z poszanowaniem odrębności kulturowych i religijnych.
5. Województwo obszarem szerokiej współpracy międzyregionalnej i zagranicznej, w tym przygranicznej.
6. Województwo obszarem rozwoju infrastruktury technicznej uwzględniającej wartości środowiska przyrodniczego.
Osiągnięciu założonych celów strategicznych służyć będą następujące kierunki rozwoju:
 rozwój bazy upowszechniania kultury,
 wspieranie rozwoju twórczości artystycznej środowisk amatorskich i zawodowych,
 wspieranie rozwoju sportu masowego,
 wspieranie rozwoju bazy sportowo-rekreacyjnej,
 przeciwdziałanie wypadaniu osób w wieku produkcyjnym z aktywności zawodowej,
 stymulowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,
 wspieranie aktywności mieszkańców,
 rozwój wielokierunkowej działalności zapewniającej alternatywne źródła dochodów na terenach wiejskich i małych miasteczek,
 zagospodarowanie obszarów wypadających z produkcji rolnej,
 rozwój i poprawa przetwórstwa i marketingu płodów rolnych,
 rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu w oparciu o zasoby lokalne surowców,
 kształtowanie pozytywnego wizerunku województwa – tworzenie warunków do rozwoju współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej,
 umacnianie rodziny i jej funkcji prospołecznych,
 koordynacja polityki przestrzennej,
 rozwój instytucji samorządu gospodarczego i zawodowego,
 tworzenie nowych form organizacji produkcji rolnej i jej ukierunkowanie,
 rozwój infrastruktury technicznej,
 stymulowanie rozwoju odnawialnych źródeł energii i proekologicznych systemów ciepłowniczych,
 promocja zdrowego stylu życia i podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców,
 tworzenie warunków do rozwoju turystyki i rekreacji,
 rozwój infrastruktury dla potrzeb turystyki,
 działania na rzecz zachowania i ochrony bioróżnorodności regionu,
 zapewnienie prawidłowej gospodarki odpadami stałymi i ciekłymi,
 ochrona dziedzictwa kulturowego i architektonicznego,
 rozwój szkolnictwa wyższego,
 rozwój szkolnictwa i placówek oświaty,
 rozwój opieki socjalnej,
 przeciwdziałanie patologiom i uzależnieniom,
 rozwój opieki zdrowotnej,
 poprawa infrastruktury drogowej i kolejowej oraz obsługi podróżnych,
 rozwój infrastruktury przejść granicznych.


IV. PODSTAWOWE ELEMENTY STRATEGII ROZWOJU GMINY
1. Wizja i misja rozwoju gminy
Wizja przyszłości stanowi punkt wyjścia do określenia celów, które chcemy osiągnąć prowadząc działalność rozwojową. Jest deklaracją intencji władz samorządowych. Kształtuje pozytywny wizerunek gminy, wyróżnia ją wśród innych jednostek administracyjnych, zatem stanowi ważny element przewagi konkurencyjnej.
Wizja określa także zasadnicze kierunki zmian (rozwoju), jakie chcemy osiągnąć (w określonym horyzoncie czasu) w stosunku do stanu obecnego i dotyczy z reguły pięciu sfer: środowiskowej, społecznej, gospodarczej, technicznej i zarządzania. Zintegrowanie tych elementów, ich łączne rozpatrywanie i zharmonizowanie jest nadrzędnym warunkiem oraz podstawową zasadą ekorozwoju.
Aktywne uczestnictwo przedstawicieli różnych grup wspólnoty gminy Łomża w warsztatach strategicznych, oraz przeprowadzona przez nich głęboka analiza stanu istniejącego, silnych i słabych stron układu lokalnego oraz szans i zagrożeń rozwojowych, pozwoliły na sprecyzowanie wizji przyszłości gminy. W toku dalszych prac zespołu opracowującego strategię została ona rozwinięta i uzupełniona.
Dzięki konsekwentnemu ograniczaniu słabości gminy i jej niedociągnięć rozwojowych, oraz eliminowaniu potencjalnych zagrożeń, a także przy jednoczesnym wykorzystaniu wszystkich atutów i szans rozwoju tego terenu, istnieją realne szanse na urzeczywistnienie się na początku drugiego dziesięciolecia XXI wieku następującej wizji przyszłości.
W 2010 roku w gminie Łomża:
• nastąpi wzrost szeroko rozumianej aktywności gospodarczej i wielofunkcyjny rozwój terenów; gmina będzie atrakcyjnym obszarem, na którym aktywnie rozwijać się będą rolnictwo, turystyka i rekreacja oraz produkcja przemysłowa o małej i średniej skali (ważną rolę uzupełniającą będą odgrywać handel i usługi);
• rozwijać się będzie atrakcyjny z uwagi na swoją różnorodność rynek pracy; zaczną się pojawiać nowe formy zatrudnienia, powstałe dzięki rozwojowi turystyki, sektora usług o lokalnym zasięgu obsługi, wspieraniu małej i średniej przedsiębiorczości w produkcji przemysłowej oraz handlu; służyć będą temu pozytywne zmiany w świadomości społecznej w dziedzinie przedsiębiorczości;
• dzięki powstawaniu nowych miejsc pracy i wyraźnemu ograniczeniu zjawiska bezrobocia, zdecydowanej poprawie ulegną materialne warunki bytu wspólnoty gminnej;
• rozwój agroturystyki (powstanie sieć gospodarstw agroturystycznych) i wsi letniskowych będzie jednym z kierunków wielofunkcyjnego rozwoju wsi, który pozwoli wykorzystać istniejące zasoby mieszkaniowe oraz wolną siłę roboczą;
• rozwój bazy turystycznej i wypoczynkowej (w tym bazy sportowej), stworzy możliwość aktywnego codziennego i weekendowego wypoczynku ludności oraz warunki do rozwoju ruchu turystycznego (tranzytowego i pobytowego);
• rozwojowi turystyki zarówno pobytowej jak i tranzytowej sprzyjać będzie zorganizowany system promocji i informacji;
• nastąpi wzrost wydajności pracy w rolnictwie i zapewnienie opłacalności gospodarowania, poprzez odejście wielu dotychczasowych rolników od pracy w rolnictwie oraz poprawę struktury obszarowej rolnictwa indywidualnego; ulegnie zmniejszeniu liczba gospodarstw, powstaną gospodarstwa wielkoobszarowe o powierzchni ponad 30 ha; w miejscowościach posiadających pełne możliwości rozwoju produkcji rolnej (wsie oddalone od miasta Łomży) prowadzona będzie produkcja towarowa (uprawa roślin przemysłowych), mało intensywna, ale nowoczesna technologicznie, oparta o zintegrowane formy gospodarowania, oraz przetwórstwo wytwarzanych lokalnie płodów rolnych; w miejscowościach nie posiadających tych możliwości (wsie położone w pobliżu miasta Łomża) rozwinie się drobnotowarowa produkcja zdrowej żywności (wraz z agroturystyką);
• tradycyjne, rolne gospodarstwa wielobranżowe zastąpione zostaną charakterystycznymi dla gospodarki rynkowej formami przedsiębiorczości; powstaną wyspecjalizowane gospodarstwa typu farmerskiego (nastawione na przykład na chów bydła mlecznego), spółki produkcyjne i usługowe oraz różne formy tzw. „small biznesu”; gospodarstwa które nie ulegną likwidacji i nie powiększą swego areału, rozwiną produkcję szklarniową, ogrodniczą i drobiarską lub będą powoli „zamierać”;
• zdecydowanej poprawie ulegnie standard obsługi ludności; powszechne stanie się korzystanie z sieci wodociągowej, kanalizacji i sieci gazowej;
• poprzez rozwój infrastruktury społecznej poprawi się dostępność i jakość usług społecznych;
• gmina będzie obszarem o wysokiej jakości wszystkich komponentów środowiska przyrodniczego; będzie to efektem aktywnej realizacji polityki ekorozwoju, w szczególności: znacznego powiększenia areału użytków leśnych, uporządkowania gospodarki odpadami stałymi i gospodarki wodno-ściekowej, ograniczenia emisji i imisji pyłów i gazów;
• liczne działania w zakresie poprawy stanu środowiska przyrodniczego przyczynią się do poprawy ładu przestrzennego i estetyki obszaru, wzrostu atrakcyjności turystycznej, poprawy stanu zdrowotności oraz ukształtowania pozytywnego wizerunku gminy jako obszaru czystego ekologicznie;
• zmodernizowana, nowoczesna sieć dróg publicznych poprawi stan dróg, bezpieczeństwo i warunki życia, dostępność do atrakcyjnych turystycznie miejsc w gminie;
• pozytywnym zmianom na rynku, będących konsekwencją zmiany dotychczasowej filozofii myślenia i postępowania społeczności lokalnej, wzrostu świadomości społecznej i ekologicznej, sprzyjać będzie zgodny z potrzebami rozwój szkolnictwa i edukacji; nastąpi wzrost dostępności do możliwości technicznych, w tym internetu; liczba osób ze średnim i wyższym wykształceniem wzrośnie dwukrotnie z poziomu ok. 10% w roku 1999 do ok. 20% w 2010;
• programy nauczania dostosowane będą do programowanych potrzeb rynku pracy (system kształcenia młodzieży skorelowany będzie z kierunkami restrukturyzacji funkcjonalnej wsi);
• poprzez stworzenie odpowiednich warunków, a w szczególności szeroko pojmowaną akcję edukacyjną oraz system ustawicznego kształcenia dorosłych (m.in. w zakresie zagadnień pozarolniczej przedsiębiorczości, ogólnej wiedzy ekonomicznej), możliwa będzie reorientacja zawodowa mieszkańców; podniesieniu ulegną kwalifikacje zawodowe, mieszkańcy wsi zdobędą nowe umiejętności i zawody odpowiednie do struktury popytu na rynku pracy;
• gmina będzie ośrodkiem wysokiej aktywności kulturalnej; rekompozycja środowiska kulturowego oraz wykreowanie nowych wartości środowiska kulturowego, a także rozwój kultury fizycznej spowoduje wzrost integracji społecznej mieszkańców gminy oraz stanowić będzie dominujący czynnik rozwoju turystyki;
• nastąpi wzrost poczucia bezpieczeństwa publicznego wśród mieszkańców jak i turystów;
• nastąpi wzrost liczby osób prowadzących działalność gospodarczą; dotychczas funkcjonujące i nowe zakłady rolno-spożywcze odznaczać się będą dobrą kondycją;
• wszystkie powyższe zmiany przyczynią się do zahamowania migracji zewnętrznej ludzi młodych oraz wzmożenia migracji wewnętrznej.

Misja jest to cel nadrzędny, który kształtuje pozytywny wizerunek podmiotu, precyzuje „co chce się osiągnąć” w określonym horyzoncie czasowym. Z misji wynikają bezpośrednio cele strategiczne stanowiąc jej konkretyzację. Cele te z kolei są rozpisywane na cele bardziej szczegółowe – operacyjne.

Jako nadrzędny cel strategiczny gminy Łomża przyjmuje się:
Gmina Łomża – obszarem awansu cywilizacyjnego, zapewniającego trwałe podstawy wielofunkcyjnego, dynamicznego rozwoju społeczno-gospodarczego, uwzględniającego zachowanie naturalnych walorów środowiska przyrodniczego oraz lokalnych tradycji kulturowych i prowadzącego do istotnego podniesienia dobrobytu i poprawy jakości życia lokalnej wspólnoty (mierzonej wzrostem dochodu i poprawą warunków życia).


2. Strategiczne cele i kierunki rozwoju gminy
Strategiczne cele i kierunki rozwoju są wypadkową wizji (hipotezy celów) oraz zidentyfikowanych problemów i wyników analizy SWOT.
Za strategiczne cele rozwoju gminy przyjmuje się:
CEL 1: Wielofunkcyjny rozwój wsi
CEL 2: Zdrowe, bezpieczne i wykształcone społeczeństwo
CEL 3: Poprawa i dalszy rozwój infrastruktury technicznej
CEL 4: Wysoka jakość środowiska przyrodniczego
CEL 5: Efektywne i kreatywne zarządzanie realizacją Strategii
Sposób osiągania założonych celów rozwojowych (głównych celów strategicznych) określony został w odpowiadających tym celom programach strategicznych.
3. Priorytety rozwoju gminy Łomża
Do każdego z celów strategicznych określone zostały konkretne obszary działania. Sprecyzowane w ramach obszarów szczegółowe cele strategiczne służą realizacji celów ogólnych programów rozwojowych.
Dla każdego z celów strategicznych i odpowiadających im programów strategicznych (rozwojowych) dokonana została priorytetyzacja celów szczegółowych oraz konkretnych działań realizacyjnych (patrz programy strategiczne).
Za priorytetowe równoważne, cele szczegółowe strategicznych celów rozwojowych przyjmuje się:
CEL 1: Wielofunkcyjny rozwój wsi
 Stworzenie (rozwój) różnorodnych produktów turystycznych na bazie lokalnych walorów naturalnych
 Wzrost skali i specjalizacji produkcji rolnej
 Stworzenie korzystnych warunków do rozwoju lokalnych firm i powstania nowych podmiotów gospodarczych w sferze handlu, usług i drobnej wytwórczości

CEL 2: Zdrowe, bezpieczne i wykształcone społeczeństwo gminne
 Rozwój sportu i rekreacji
 Wyrównanie szans edukacyjnych młodzieży z terenów wiejskich
 Podniesienie kwalifikacji zawodowych mieszkańców oraz uzyskanie nowych umiejętności i zawodów odpowiednio do rozmiarów i struktury popytu na rynku
 Rozwój działalności kulturalnej w gminie
CEL 3: Poprawa i dalszy rozwój infrastruktury technicznej
 Zapewnienie prawidłowej gospodarki ściekowej
 Szybki i bezpieczny dojazd dzieci do szkół
 Zapewnienie odpowiedniej mocy energii elektrycznej
 Zwiększenie bezpieczeństwa na drogach
CEL 4: Wysoka jakość środowiska przyrodniczego
 Kompleksowe uporządkowanie gospodarki odpadami komunalnymi
 Ochrona naturalnego charakteru cieków i ich dolin
 Ograniczenie zanieczyszczeń powietrza, w szczególności niskiej emisji
CEL 5: Efektywne i kreatywne zarządzanie realizacją Strategii
 Sprawne wdrażanie założeń Strategii
 Monitorowanie i ocena procesu wdrażania Strategii
 Informowanie mieszkańców
 Promocja gminy Łomża

V. STRATEGICZNE PROGRAMY ROZWOJOWE
1. Sfera gospodarcza
Temat programu: Wielofunkcyjny rozwój wsi
Preambuła
UZASADNIENIE
Podstawowym warunkiem wzrostu jakości życia mieszkańców gminy Łomża jest podniesienie dochodów oraz wzrost ilości miejsc pracy. Możliwe jest to do osiągnięcia jedynie poprzez wielofunkcyjny rozwój wsi. Na obszarach tych równorzędną funkcję powinny pełnić więc: rolnictwo, turystyka i agroturystyka, mała i średnia przedsiębiorczość oraz usługi.
W celu wzrostu dochodowości i opłacalności produkcji rolnej konieczne są zmiany polegające na wzroście skali i specjalizacji produkcji oraz wzroście jakości produkcji. Nastąpi to poprzez odejście wielu rolników od pracy w rolnictwie oraz poprawę struktury obszarowej gospodarstw. Towarzyszyć powinien temu rozwój przydomowych form przetwórstwa rolno-spożywczego.
Gmina Łomża powinna budować rozwój w zakresie turystyki na szeregu precyzyjnie przygotowanych produktach turystycznych, których zasadniczym elementem powinno być wykorzystanie lokalnych walorów przyrodniczych. Różne odmiany turystyki aktywnej oraz agroturystyki powinny być dominantą w ofercie turystycznej tego obszaru. Poważną barierę w tym rozwoju stanowią jednak braki infrastrukturalne dotyczące zarówno samej infrastruktury technicznej jak i typowo turystycznej (noclegowej, gastronomicznej i tak zwanej towarzyszącej). Czynnikiem ograniczającym rozwój funkcji turystycznej jest brak systemu informacji turystycznej, w tym także informacji (oferty) kulturalnej. Atrakcyjność turystyczna gminy i konieczność jej kompleksowej promocji wymaga wsparcia instytucjonalnego.
Braki są również dostrzegane w obszarze edukacyjnym – w zakresie kreowania postaw przedsiębiorczych oraz szerzenia wiedzy i umiejętności z zakresu obsługi ruchu turystycznego. Ich eliminacja powinna przyczynić się do aktywizacji lokalnej społeczności w kierunku rozwoju w gminie małej i średniej przedsiębiorczości oraz usług.
ZWIĄZKI Z INNYMI DZIAŁANIAMI
Realizacja programu jest zbieżna z założeniami następujących dokumentów:
1. Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju
2. Strategia rozwoju województwa podlaskiego do roku 2010
3. Narodowy program przygotowania Polski do członkostwa w Unii Europejskiej
4. Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski
5. Strategia rozwoju krajowego produktu turystycznego
6. Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich (art. 77 „Rolnictwo i sektor rolno-spożywczy” Układu Europejskiego)
7. Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa
8. Program operacyjny dla Polski SAPARD
CELE OGÓLNE PROGRAMU
1. Rozwój turystyki, małej i średniej przedsiębiorczości oraz usług
2. Specjalizacja rolnictwa
3. Poprawa sytuacji materialnej mieszkańców gminy
4. Ograniczenie rozmiarów bezrobocia
5. Zwiększenie dochodów bezpośrednich ludności oraz dochodów budżetu gminy
6. Zwiększenie dochodowości rolnictwa
7. Aktywizacja społeczno-gospodarcza obszarów wiejskich
8. Zwiększenie atrakcyjności miejscowości gminnych
9. Podniesienie konkurencyjności gospodarstw rolnych na rynku krajowym
10. Zahamowanie odpływu ludzi młodych

Obszar działania 1: Turystyka i agroturystyka
CELE SZCZEGÓŁOWE OBSZARU 1:
1. Stworzenie (rozwój) różnorodnych produktów turystycznych, na bazie lokalnych walorów naturalnych, w tym: turystyki aktywnej (kajakarstwo, wędkarstwo, turystyka rowerowa, konna, piesza, narciarstwo biegowe), turystyki weekendowej, turystyki pobytowej (agroturystyki)
2. Budowa wizerunku gminy jako gminy turystycznej (agroturystycznej)
3. Rozwój bazy (infrastruktury) turystycznej i wypoczynkowej
4. Zwiększenie ruchu turystycznego
5. Stymulowanie rozwoju inwestycji turystycznych
6. Adaptacja budynków użyteczności publicznej na potrzeby turystyki
7. Wyeksponowanie walorów krajobrazowych doliny Narwi

ZADANIE OKRES REALIZACJI
1. Nawiązanie współpracy samorządu z instytucjami, firmami, w celu wspólnego opracowania projektów służących rozwojowi turystyki w gminie do 2002
2. Stworzenie spójnego systemu informacji i promocji turystycznej, w tym: opracowanie internetowej bazy danych o usługach turystycznych gminy według rodzaju i zainteresowania turystów, stworzenie punktów informacji turystycznej, stworzenie wizualnej informacji turystycznej przy drogach do 2002
stała aktualizacja
3. Powołanie gminnego Punktu Informacji Turystycznej 2001
4. Kompleksowe zagospodarowanie plaż w miejscowościach Siemień, St. Łomża, Pniewo, Jednaczewo: budowa pomostów, sanitariatów, wytyczenie alejek spacerowych i ścieżek rowerowych, oświetlenie, wytyczenie miejsc pod zabudowę gastronomiczną do 2004
5. Stworzenie tanich miejsc noclegowych – budowa pól biwakowych, schronisk młodzieżowych na bazie szkół w Pniewie i Lutostani, pensjonatów do 2004
6. Wytyczenie parkingów przy obiektach turystycznych do 2004
7. Kompleksowe zagospodarowanie turystyczne w obrębie Parku Krajobrazowego – budowa parkingów, sanitariatów, punktów gastronomicznych, wytyczenie i oznakowanie oraz rozpropagowanie ścieżek rowerowych, ciągów pieszych oraz szlaków dla turystyki konnej, budowa punktów widokowych do 2005
8. Przygotowanie uzbrojonych terenów pod inwestycje turystyczne do 2003
9. Inicjowanie tworzenia turystycznej bazy noclegowej (w wyższym standardzie) i gastronomicznej do 2006
10. Tworzenie grup producenckich w sferze działalności agroturystycznej do 2004
11. Opracowanie ofert agroturystycznych i ich promocja do 2003
MIERNIKI REZULATATÓW:
 Liczba gospodarstw agroturystycznych w gminie
 Liczba nowo powstałych podmiotów gospodarczych działających w turystyce
 Liczba nowych miejsc noclegowych
 Liczba i długość (w km) wytyczonych szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, konnych)
 Wzrost rozmiarów dochodów z działalności turystycznej
 Wzrost liczby turystów odwiedzających gminę
 Wzrost aktywności gospodarczej w miejscowościach położonych przy szlakach turystycznych

Obszar działania 2: Rolnictwo
CELE SZCZEGÓŁOWE OBSZARU 2:
1. Wzrost opłacalności produkcji rolnej
2. Podwyższenie jakości produkcji rolnej
3. Wdrażanie postępu biologicznego w rolnictwie
4. Walka o rynek zbytu
5. Wzrost skali i specjalizacji produkcji rolnej
6. Ukierunkowanie produkcji rolnej na potrzeby rynku
7. Poprawa warunków chowu zwierząt
8. Wzrost wydajności pracy w rolnictwie
ZADANIE OKRES
REALIZACJI
1. Tworzenie specjalistycznych gospodarstw rolnych nastawionych na: uprawę roślin przemysłowych (ziemniaka), hodowlę krów mlecznych i trzody chlewnej, produkcję drobiarską, ogrodnictwo i warzywnictwo oraz produkcję żywności metodami ekologicznymi do 2004
2. Pomoc rolnikom w uzyskaniu dofinansowania na zakup bydła wysokomlecznego oraz modernizację obór w celu produkcji mleka najwyższej jakości do 2003
3. Organizacja szkoleń z zakresu nowoczesnych technologii produkcji roślinnej oraz hodowli zwierząt do 2003
zadanie ciągłe
4. Nawiązanie współpracy producentów z zakładami przetwórstwa produktów rolnych oraz hurtowymi odbiorcami zadanie ciągłe
5. Tworzenie grup producenckich w sferze działalności rolniczej (produkcji mleka, żywca wołowego, produkcji żywności metodami ekologicznymi) do 2003
MIERNIKI REZULTATÓW:
 Liczba nowoutworzonych gospodarstw specjalistycznych
 Liczba rolników uczestniczących w szkoleniach z zakresu technologii produkcji
 Liczba gospodarstw ekologicznych
 Liczba utworzonych grup producenckich

Obszar działania 3: Handel, usługi i drobna wytwórczość
CELE SZCZEGÓŁOWE OBSZARU 3:
1. Rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi
2. Stworzenie korzystnych warunków do rozwoju lokalnych firm i powstania nowych podmiotów gospodarczych w sferze handlu, usług i drobnej wytwórczości
3. Aktywizacja lokalnej społeczności w kierunku tworzenia dodatkowych miejsc pracy w sektorze handlu, usług i drobnej wytwórczości
4. Przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych
5. Integracja środowiska przedsiębiorców
6. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego
7. Pozyskanie nowych rynków zbytu
ZADANIE OKRES
REALIZACJI
1. Organizacja pomocy dla lokalnych podmiotów gospodarczych w zakresu obsługi prawnej oraz księgowo-rachunkowej zadanie ciągłe
2. Opracowanie oferty inwestycyjnej przeznaczonej dla inwestorów zewnętrznych oraz lokalnych przedsiębiorców uwzględniających informacje o wolnych terenach inwestycyjnych, o ich przeznaczeniu, formie oddania w użytkowanie, dostępności komunikacyjnej, uzbrojeniu, oraz ich rozesłanie do firm z terenu kraju i zagranicy zadanie ciągłe
3. Stworzenie oferty targowej w celu promocji gminy i jej przedsiębiorczości na targach zadanie ciągłe
4. Doprowadzenie infrastruktury technicznej do terenów inwestycyjnych przewidzianych w planie zagospodarowania przestrzennego zadanie ciągłe
5. Stworzenie systemu ulg i preferencji podatkowych oraz zasad ich przyznawania dla nowo powstających podmiotów gospodarczych do 2002
6. Powołanie Organizacji Przedsiębiorców do 2003
7. Promocja i reklama miejscowych produktów i usług zadanie ciągłe
8. Organizacja przemysłu pamiątkarskiego do 2004
9. Opracowanie polityki gospodarowania gruntami przeznaczonymi pod przyszłe inwestycje do 2002
10. Powołanie komórki w Urzędzie Gminy odpowiedzialnej za pozyskanie inwestorów zewnętrznych 2001
11. Stworzenie bazy danych o podmiotach gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON oraz o rynkach zbytu na terenie powiatu łomżyńskiego do 2002
12. Organizowanie konkursów aktywizujących i integrujących środowisko przedsiębiorców zadanie ciągłe
13. Organizowanie przydomowych form przetwórstwa rolno-spożywczego w zakresie warzywnictwa i ogrodnictwa oraz małych masarni – tworzenie oryginalnych produktów regionalnych do 2006
14. Budowa przechowalni produktów rolnych w ramach grup producenckich do 2006
15. Budowa wytwórni wód mineralnych do 2006
16. Tworzenie stadnin koni do celów rekreacyjnych do 2004
MIERNIKI REZULTATÓW:
 Liczba nowo utworzonych miejsc pracy, w tym w zakładach przetwórstwa rolno-spożywczego
 Wzrost dochodów budżetu gminy z tytułu podatków
 Liczba nowych podmiotów gospodarczych
 Powierzchnia terenów uzbrojonych przewidzianych pod działalność gospodarczą
 Wzrost dochodów ludności miejscowej z działalności pozarolniczej
BENEFICENCI PROGAMU:
 Podmioty rozwijające działalność gospodarczą
 Osoby bezrobotne
 Samorząd gminny
 Turyści
 Rolnicy
 Grupy producentów
PRIORYTETOWE DZIAŁANIA:
1. Kompleksowe zagospodarowanie plaż w miejscowościach Siemień, St. Łomża, Pniewo, Jednaczewo: budowa pomostów, sanitariatów, wytyczenie alejek spacerowych i rowerowych, oświetlenie, wytyczenie miejsc pod zabudowę gastronomiczną
2. Kompleksowe zagospodarowanie turystyczne w obrębie Parku Krajobrazowego – budowa parkingów, sanitariatów, punktów gastronomicznych, wytyczenie i oznakowanie oraz rozpropagowanie ścieżek rowerowych, ciągów pieszych oraz szlaków dla turystyki konnej, budowa punktów widokowych
3. Tworzenie specjalistycznych gospodarstw rolnych nastawionych na: uprawę roślin przemysłowych (ziemniaka), hodowlę krów mlecznych i trzody chlewnej, produkcję drobiarską, ogrodnictwo i warzywnictwo oraz produkcję żywności metodami ekologicznymi
4. Tworzenie grup producenckich w sferze działalności rolniczej (produkcji mleka, żywca wołowego, produkcji żywności metodami ekologicznymi)
5. Stworzenie systemu ulg i preferencji podatkowych oraz zasad ich przyznawania dla nowo powstających podmiotów gospodarczych
6. Organizowanie przydomowych form przetwórstwa rolno-spożywczego w zakresie warzywnictwa i ogrodnictwa oraz małych masarni – tworzenie oryginalnych produktów regionalnych
7. Budowa przechowalni produktów rolnych w ramach grup producenckich

2. Sfera społeczna

Temat programu: Zdrowe, bezpieczne i wykształcone społeczeństwo
Preambuła
UZASADNIENIE
Przyszła aktywność gospodarcza gminy Łomża uzależniona będzie od kilku czynników, z których najistotniejsze to: odpowiedni poziom wykształcenia miejscowej ludności oraz właściwa kondycja fizyczna i psychiczna mieszkańców.
W systemie edukacji duże znaczenie powinno przypisywać się zarówno kształceniu młodzieży, jak również osób dorosłych. Ponadto nauczanie skorelowane powinno być ze zrównoważonym rozwojem gminy, kłaść zatem nacisk na kwestie turystyczne oraz rozwój przedsiębiorczości i usług.
W celu wyrównania szans edukacyjnych młodzieży wiejskiej należy zapewnić odpowiednie zaplecze dydaktyczne i techniczne, stosować atrakcyjne i nowoczesne metody nauczania, zapewnić młodzieży udział w zajęciach pozalekcyjnych, oraz umożliwić swobodny dostęp do pracowni komputerowych i internetu.
Samorząd lokalny powinien pomagać zdolnej młodzieży, zwłaszcza tej pochodzącej z ubogich rodzin w kontynuacji nauki na szczeblu szkoły średniej i wyższej.
Duże znaczenie powinno się przypisywać także edukacji w zakresie zdrowego stylu życia. W ramach tej edukacji powinny być organizowane kampanie informacyjne i profilaktyczne propagujące życie wolne od nałogów i uzależnień.
Poprawie stanu zdrowotnego oraz kondycji fizycznej społeczeństwa sprzyjać powinno rozbudowane zaplecze sportowo-rekreacyjne oraz liczne imprezy o tym charakterze.
Zachowaniu dobrego samopoczucia osób w podeszłym wieku sprzyjać będą działania programowe służące całodobowej opiece.
Gmina Łomża powinna być także miejscem licznych imprez kulturalnych zarówno o zasięgu lokalnym jak i regionalnym. Miejscowa ludność we współpracy z Gminnym Ośrodkiem Kultury powinna mieć możliwość uczestnictwa w ich organizacji. Pozwoli to właściwie zagospodarować wolny czas, a tym samym rozwiąże wiele problemów nurtujących społeczeństwo gminne. Działania takie sprzyjać będą integracji mieszkańców i ich przywiązaniu do miejsca zamieszkania.

ZWIĄZKI Z INNYMI DZIAŁANIAMI
Realizacja programu jest zbieżna z założeniami następujących dokumentów:
1. Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju
2. Strategia rozwoju województwa podlaskiego do 2010 roku
3. Narodowy program przygotowania Polski do członkostwa w Unii Europejskiej
CELE OGÓLNE PROGRAMU
1. Zwiększenie liczby ludności prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na własny rachunek
2. Zmiana świadomości mieszkańców w dziedzinie przedsiębiorczości
3. Ograniczenie rozmiarów bezrobocia
4. Poprawa kondycji fizycznej i psychicznej mieszkańców
5. Poprawa poczucia bezpieczeństwa osób potrzebujących pomocy (rodzin patologicznych, biednych, starszych i samotnych, niepełnosprawnych)
6. Integracja społeczności gminnej
7. Wzmocnienie tożsamości kulturowej

Obszar działania 1: Ochrona zdrowia, życia mieszkańców oraz opieka społeczna
CELE SZCZEGÓŁOWE OBSZARU 1:
1. Promocja zdrowego stylu życia, wolnego od uzależnień
2. Rozwiązanie problemów społecznych w gminie
3. Stworzenie warunków do zwiększenia bezpieczeństwa publicznego i socjalnego
4. Poprawa stanu zdrowia i kondycji społeczeństwa
5. Pomoc rodzinom zagrożonym patologią społeczną
6. Dostarczenie wiedzy na temat uzależnień
7. Rozwój sportu i rekreacji
8. Właściwe zagospodarowanie wolnego czasu dzieci, młodzieży i dorosłych
9. Wyeksponowanie walorów krajobrazowych doliny Narwi
10. Poprawa relacji pomiędzy młodszym i starszym pokoleniem
11. Ukształtowanie właściwych postaw społecznych – przywrócenie równowagi psychicznej społeczności
12. Zwiększenie dostępności do placówek zdrowia
13. Opieka całodobowa nad ludźmi starszymi i samotnymi
14. Wzrost liczby mieszkań dla najuboższych
15. Właściwe zagospodarowanie nieużytków
16. Poprawa bezpieczeństwa przeciwpożarowego
ZADANIE OKRES
REALIZACJI
1. Współpraca z Wojewódzkim Ośrodkiem Terapii Uzależnień realizującym programy psychoterapii uzależnienia od alkoholu, udzielanie indywidualnych świadczeń zapobiegawczo-leczniczych, świadczeń rehabilitacyjnych do 2002
2. Stworzenie świetlic wychowawczo-terapeutycznych dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych zadanie ciągłe
3. Organizowanie spotkań dostarczających wiedzy na temat wpływu alkoholu i narkotyków na życie człowieka oraz imprez propagujących zdrowy styl życia, oraz spotkań z zakresu przemocy w rodzinie zadanie ciągłe
4. Prowadzenie profilaktyki zagrożeń cywilizacyjnych młodzieży zadanie ciągłe
5. Realizacja programów profilaktyki zdrowotnej wśród mieszkańców zadanie ciągłe
6. Organizacja wzdłuż rzeki Narwi (w granicach Parku Krajobrazowego) trasy do uprawiania narciarstwa biegowego. Wytyczenie i oznakowanie tras. do 2004
7. Rozbudowa zaplecza sportowo-rekreacyjnego, w szczególności budowa i wyposażenie sal gimnastycznych (przy gimnazjum w Łomży, w szkołach podstawowych), siłowni oraz boisk sportowych do 2010
8. Organizacja gminnych i regionalnych zawodów sportowych, turniei rodzinnych zadanie ciągłe
9. Stworzenie parku rekreacyjnego (Wygoda), w tym: budowa kortów tenisowych do 2010
10. Budowa „ścieżki zdrowia” (Jednaczewo) do 2006
11. Budowa Domu „Dziennego Pobytu” lub „Pogodnej Starości” do 2006
12. Organizacja drużyn piłkarskich do 2003
13. Adaptacja istniejących pustostanów (obiektów użyteczności publicznej) do potrzeb mieszkalnictwa do 2006
14. Wytyczenie kierunków działań w celu poprawy bezpieczeństwa w gminie do 2003
MIERNIKI REZULTATÓW OBSZARU 1:
 Poprawa stanu zdrowotności lokalnych społeczności
 Liczba zachorowań w gminie
 Liczba osób uzależnionych od alkoholu i narkotyków
 Liczba rodzin patologicznych
 Ilość nowych obiektów sportowych
 Ilość imprez masowych organizowanych na terenie gminy
 Liczba nowych mieszkań dla najuboższych
 Liczba osób starszych korzystających z pomocy społecznej

Obszar działania 2: Edukacja powszechna
CELE SZCZEGÓŁOWE OBSZARU 2:
1. Wyrównanie szans edukacyjnych młodzieży z terenów wiejskich
2. Dostosowanie szkół gminnych do potrzeb reformy oświaty
3. Przygotowanie kadr nauczycielskich do wdrażania nowatorskich metod nauczania
4. Podniesienie poziomu wykształcenia ludzi dorosłych
5. Organizacja specjalistycznych szkoleń w zakresie prowadzenia działalności turystycznej
6. Inicjowanie rozwoju kształcenia związanego z wymogami istniejącego i przyszłego rynku pracy
7. Podniesienie poziomu edukacji ekonomicznej i wiedzy o przedsiębiorczości
8. Podniesienie kwalifikacji zawodowych mieszkańców oraz uzyskanie nowych umiejętności i zawodów odpowiednio do rozmiarów i struktury popytu na rynku
9. Stworzenie warunków do wszechstronnego rozwoju uczniów w gimnazjum
10. Stworzenie warunków do uczestnictwa uczniów w zajęciach pozalekcyjnych – poprawa warunków oczekiwania na autobus szkolny

ZADANIE OKRES
REALIZACJI
1. Pomoc w uzyskaniu stypendium umożliwiającego młodzieży z ubogich rodzin kontynuację nauki na szczeblu średnim i wyższym zadanie ciągłe
2. Rozwój zainteresowań uczniów poprzez organizację zajęć pozalekcyjnych z wykorzystaniem dostępu do internetu oraz nowatorskich pomocy naukowych zadanie ciągłe
3. Stworzenie w szkołach sal komputerowych z dostępem do internetu zadanie ciągłe
4. Poszerzenie zaplecza dydaktycznego i technicznego szkół zadanie ciągłe
5. Budowa nowych oraz modernizacja i rozbudowa starych szkół do 2010
6. Szkolenie nauczycieli w zakresie obsługi komputera i internetu, umożliwiające im stosowanie tych form w procesie nauczania zadanie ciągłe
7. Organizacja kursów dokształcających dla dorosłych zadanie ciągłe
8. Organizacja szkoleń przygotowujących rolników do podjęcia działalności gospodarczej w dziedzinie turystyki (udzielanie fachowej pomocy w urządzaniu usług turystycznych, doradztwo w zakresie estetyki reklamy i obiektów turystycznych, kalkulacji kosztów prowadzenia obiektów, sporządzania wniosków o dotacje ze środków krajowych i zagranicznych) do 2003
9. Organizacja szkoleń dla przyszłych przedsiębiorców w zakresie zakładania i prowadzenia własnej działalności gospodarczej do 2003
10. Doposażenie szkolnych świetlic do 2002
MIERNIKI REZULTATÓW OBSZARU 2:
 Wzrost poziomu wiedzy ekonomicznej ludności wiejskiej
 Długość lat edukacji w szkole
 Liczba osób ze średnim i wyższym wykształceniem
 Liczba osób uczestniczących w szkoleniach i kursach dokształcających
 Liczba osób przekwalifikowanych, która podjęła pracę
 Stopień zahamowania migracji młodzieży wykształconej

Obszar działania 3: Działalność kulturalna
CELE SZCZEGÓŁOWE OBSZARU 3:
1. Rozwój działalności kulturalnej w gminie
2. Zagospodarowanie wolnego czasu dzieci, młodzieży oraz dorosłych
3. Integracja społeczności lokalnej wokół wspólnych działań w sferze kultury i sportu
4. Kultywowanie tradycji Ziemi Łomżyńskiej
5. Efektywne wykorzystanie i ochrona naturalnych, kulturowych i historycznych zasobów gminy
6. Stworzenie oferty kulturalnej
7. Rozwój wrażliwości kulturalnej u miejscowej ludności
8. Rozwój amatorskiego ruchu artystycznego
9. Przywiązanie ludzi do miejsca zamieszkania
ZADANIE OKRES
REALIZACJI
1. Organizacja imprez kulturalno-sportowych o zasięgu lokalnym i ponadlokalnym (kiermasze, koncerty, konkursy) zadanie ciągłe
2. Opracowanie i rozpowszechnienie kalendarium imprez gminnych zadanie ciągłe
3. Stworzenie kampanii informacyjno-promocyjnej prezentującej gminne imprezy, skierowane do mieszkańców oraz turystów (broszury, plakaty, wykorzystanie lokalnej i regionalnej prasy, promocja w Internecie) zadanie ciągłe
4. Współpraca Gminnego Ośrodka Kultury z innymi ośrodkami w regionie w celu organizacji wspólnych imprez zadanie ciągłe
5. Stworzenie możliwości przedstawicielom lokalnej społeczności aktywnego uczestnictwa w organizacji imprez kulturalnych zadanie ciągłe
6. Powołanie klubów sportowych we wsiach zadanie ciągłe
7. Tworzenie punktów kulturalno-oświatowych na bazie świetlic wiejskich oraz świetlic O.S.P – reaktywowanie działalności istniejących świetlic wiejskich do 2003
8. Utworzenie zespołu folklorystyczno-tanecznego do 2005
9. Kultywowanie lokalnych tradycji, promowanie rzemiosła i rękodzielnictwa ludowego, odnowienie obyczajów zadanie ciągłe
MIERNIKI REZULTATÓW OBSZARU 3:
 Liczba społeczności lokalnej uczestniczącej w plenerowych imprezach kulturalno-rekreacyjnych
 Liczba przeprowadzonych imprez kulturalnych i rekreacyjnych
 Wzrost poczucia integracji społecznej mieszkańców gminy
 Wzrost zainteresowania efektami działalności kulturalnej
 Liczba turystów uczestniczących w imprezach gminnych
BENEFICJENCI PROGRAMU:
 Mieszkańcy gminy
 Osoby prowadzące działalność gospodarczą
 Osoby bezrobotne
 Młodzież kształcąca się
 Turyści
 Ośrodek Doradztwa Rolniczego
 Kadra nauczycielska
PRIORYTETOWE DZIAŁANIA:
1. Współpraca z Wojewódzkim Ośrodkiem Terapii Uzależnień realizującym programy psychoterapii uzależnienia od alkoholu, udzielanie indywidualnych świadczeń zapobiegawczo-leczniczych, świadczeń rehabilitacyjnych
2. Stworzenie świetlic wychowawczo-terapeutycznych dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych
3. Budowa Domu „Dziennego Pobytu” lub „Pogodnej Starości”
4. Adaptacja istniejących pustostanów (budynków użyteczności publicznej) do potrzeb mieszkalnictwa
5. Pomoc w uzyskaniu stypendium umożliwiającego młodzieży z ubogich rodzin kontynuację nauki na szczeblu średnim i wyższym
6. Stworzenie w szkołach gminnych sal komputerowych z dostępem do internetu
7. Organizacja kursów dokształcających dla dorosłych
8. Opracowanie i rozpowszechnienie kalendarium imprez gminnych
9. Tworzenie punktów kulturalno-oświatowych na bazie świetlic wiejskich oraz świetlic O.S.P – reaktywowanie działalności istniejących świetlic wiejskich



3. Sfera techniczna
Temat programu: Poprawa i dalszy rozwój infrastruktury technicznej
Preambuła
UZASADNIENIE
Dla istotnych zmian obecnego obrazu obszarów wiejskich gminy Łomża oraz osiągnięcia postępów w restrukturyzacji wsi niezbędna jest eliminacja braków w zakresie infrastrukturalnego zagospodarowania technicznego.
W sferze infrastruktury technicznej pożądany jest w szczególności rozwój systemu sieciowego dostarczania wody i odprowadzania ścieków, a także ich oczyszczania. Niezbędny jest także rozwój zaopatrzenia energetycznego (zwłaszcza gazownictwa przewodowego w miejscowościach o wysokiej koncentracji zabudowy). Ponadto konieczne są zmiany w stanie wiejskiego drogownictwa ukierunkowane na poprawę warunków transportu drogowego oraz liczne działania służące bezpieczeństwu przede wszystkim dzieci na drogach.
ZWIĄZKI Z INNYMI DZIAŁANIAMI
Realizacja programu jest zbieżna z założeniami następujących dokumentów:
1. Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju
2. Strategia rozwoju województwa podlaskiego do 2010 roku
3. Narodowy program przygotowania Polski do człokostwa w Unii Europejskiej
4. Program operacyjny dla Polski SAPARD
CELE OGÓLNE:
1. Poprawa warunków życia mieszkańców
2. Poprawa poczucia bezpieczeństwa
3. Poprawa warunków higieniczno-sanitarnych w gminie
4. Poprawa warunków transportu drogowego
5. Stworzenie warunków do osiedlania się nowych mieszkańców w gminie
6. Przygotowanie terenów po przyszłe inwestycje

Obszar działania 1: Infrastruktura techniczna
CELE SZCZEGÓŁOWE:
1. Szybki i bezpieczny dojazd dzieci do szkół
2. Połączenie komunikacyjne z każdą miejscowością
3. Zapewnienie prawidłowej gospodarki ściekowej (70% mieszkańców podłączonych do kanalizacji)
4. Gazyfikacja wsi
5. Poprawa widoczności na drogach
6. Zwiększenie bezpieczeństwa na drogach
7. Zapewnienie odpowiedniej mocy energii elektrycznej
8. Poprawa dostępności do obszarów rekreacyjnych i wypoczynkowych
9. Uzbrojenie terenów osadniczych i przeznaczonych do celów gospodarczych
ZADANIE OKRES
REALIZACJI
1. Inicjowanie budowy przystanków autobusowych oraz zatok do 2002
2. Budowa nowych połączeń drogowych do 2010
3. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej do 2010
4. Realizacja nowych przyłączy wodociągowych zadanie ciągłe
5. Modernizacja istniejącej sieci dróg gminnych i powiatowych, w tym poprawa nawierzchni dróg polnych zadanie ciągłe
6. Budowa nawierzchni asfaltowych we wsiach gminy do 2006
7. Rozbudowa sieci niskiego ciśnienia gazu oraz realizacja przyłączeń gazowych, rozprowadzenie gazu w ramach opracowanego programu gminnego do 2010
8. Budowa kanalizacji burzowej do 2010
9. Utwardzenie poboczy dla pieszych – budowa chodników zadanie ciągłe
10. Budowa sygnalizacji świetlnej na drogach przelotowych do 2004
11. Modernizacja oświetlenia ulicznego zadanie ciągłe
12. Instalacja stacjonarnych radarów w miejscowościach przelotowych do 2003
13. Modernizacja instalacji elektoenergetycznych zadanie ciągłe
14. Budowa obwodnicy – St. Kupiski do 2010
15. Poprawa stanu mostów i przepustów zadanie ciągłe
MIERNIKI REZULTATÓW:
 Wzrost poczucia bezpieczeństwa publicznego wśród mieszkańców oraz turystów
 Wzrost aktywności gospodarczej w miejscowościach położonych w pobliżu zmodernizowanych dróg
 Liczba km zmodernizowanych dróg gminnych i powiatowych
 Wzrost poziomu łączności i dostępności komunikacyjnej pomiędzy poszczególnymi miejscowościami gminnymi
 Wzrost dostępności do atrakcyjnych turystycznie miejsc w gminie
 Liczba nowych przyłączy do wodociągów zbiorowych oraz sieci kanalizacyjnej
 Zużycie gazu w gminie
 Liczba km wybudowanej sieci kanalizacyjnej
 Liczba km wybudowanej sieci gazowej
BENEFICJENCI PROGRAMU:
 Społeczność lokalna
 Indywidualni inwestorzy
 Osoby prowadzące działalność gospodarczą
 Właściciele nieruchomości
PRIORYTETOWE DZIAŁANIA:
1. Inicjowanie budowy przystanków autobusowych oraz zatok
2. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej
3. Modernizacja istniejącej sieci dróg gminnych i powiatowych, w tym poprawa nawierzchni dróg polnych
4. Budowa sygnalizacji świetlnej na drogach przelotowych
5. Modernizacja instalacji elektoenergetycznych


4. Sfera ekologiczna
Temat programu: Wysoka jakość środowiska przyrodniczego
Preambuła
UZASADNIENIE
Na realizację celu strategicznego określonego jako wysoka jakość środowiska przyrodniczego w gminie Łomża bezpośrednio powinny być ukierunkowane działania mające na celu ograniczenie emisji i imisji pyłowych i gazowych. Zanieczyszczenie powietrza wywiera znaczący wpływ na kondycję środowiska przyrodniczego, warunki zdrowotne społeczności, jaki i walory turystyczne tego obszaru. Wdrożenie programowych ustaleń powinno wpłynąć więc na poprawę warunków życia mieszkańców gminy oraz na ukształtowanie korzystnego wizerunku gminy. Ważnym elementem programu ograniczenia zanieczyszczeń powietrza w gminie powinno stać się zadanie operacyjne polegające na rozbudowie systemu gazownictwa przewodowego.
Aktualny stan gospodarki odpadami w gminie wyznacza także zakres niezbędnych działań w dziedzinie ochrony środowiska. Gospodarka odpadami stałymi wymaga kompleksowego uporządkowania, zwłaszcza pilna staje się likwidacja dzikich wysypisk stanowiących zagrożenie dla środowiska sanitarnego oraz negatywnie wpływających na estetykę gminy. Odrębnego programu wymagać też będzie rekultywacja wyłączonych z użytkowania wysypisk.
Dla utrzymania funkcji turystycznej rzek i ich dolin niezbędna jest ochrona ich naturalnego charakteru. W celu tej ochrony a zwłaszcza poprawy jakości wód w rzekach, niezbędne jest stworzenie warunków do prawidłowego korzystania ze środowiska i gospodarowania w środowisku.
Poprawie warunków klimatycznych i krajobrazowych gminy Łomża służyć ma poprawa kondycji lasów i ochrona ekosystemów leśnych. Wymagać to będzie prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej zwłaszcza w lasach prywatnych oraz powiększenia zasobów leśnych obszaru.
ZWIĄZKI Z INNYMI DZIAŁANIAMI
Realizacja programu jest zbieżna z założeniami następujących dokumentów:
1. Druga polityka ekologiczna państwa
2. Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju
3. Strategia rozwoju województwa podlaskiego do 2010 roku
4. Narodowy program przygotowania Polski do członkostwa w Unii Europejskiej
5. Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski
6. Piąty Program Działań Wspólnoty Europejskiej w zakresie środowiska naturalnego
7. Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych
8. Deklaracja konferencji Ministrów Leśnictwa państw europejskich w Strasburgu i Helsinkach
9. Konwencja o różnorodności biologicznej
CELE OGÓLNE:
1. Poprawa warunków klimatycznych, biocenotycznych i krajobrazowych gminy
2. Utrzymanie dobrej jakości stanu środowiska
3. Nadanie rzekom i fragmentom dolin funkcji turystycznej

Obszar działania 1: Ochrona zasobów wodnych, leśnych oraz powietrza atmosferycznego
CELE SZCZEGÓŁOWE:
1. Ograniczenie zanieczyszczeń powietrza, w szczególności niskiej emisji
2. Kompleksowe uporządkowanie gospodarki odpadami komunalnymi
3. Poprawa estetyki obszaru gminy
4. Zamiana mentalności producentów odpadów i spowodowanie pożądanych zachowań na etapie ich gromadzenia
5. Ograniczenie ujemnego wpływu gospodarstw rolnych na środowisko
6. Prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej
7. Powiększenie zasobów leśnych obszaru
8. Podniesienie poziomu wiedzy ekologicznej mieszkańców
9. Promowanie rozwiązań ekologicznych i energooszczędnych
10. Regulacja stosunków wodnych na obszarach rolniczych
11. Ochrona naturalnego charakteru cieków i ich dolin
ZADANIE OKRES
REALIZACJI
1. Konwersja systemów grzewczych (zastępowanie ogrzewania konwencjonalnego, głównie węglowego, czystym ekologicznie) zadanie ciągłe
2. Rozbudowa systemu gazownictwa przewodowego do 2010
3. Inwentaryzacja źródeł zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do 2003
4. Szeroka promocja alternatywnych źródeł energii zadanie ciągłe
5. Objęcie wszystkich terenów regularnymi usługami w zakresie usuwania odpadów komunalnych zadanie ciągłe
6. Wdrożenie sprawnie funkcjonującego systemu segregacji i przetwórstwa odpadów komunalnych do 2003
7. Wprowadzenie nowoczesnych metod utylizacji odpadów z gospodarstw rolnych, w szczególności kompostowania do 2003
8. Likwidacja „dzikich” wysypisk zadanie ciągłe
9. Rekultywacja wyłączonych z użytkowania wysypisk oraz gruntów zdewastowanych do 2010
10. Organizacja szkoleń ekologicznych dotyczących zasad usuwania, gromadzenia i gospodarczego wykorzystania odpadów komunalnych zadanie ciągłe
11. Doposażenie zbiornicy padłych zwierząt do 2003
12. Zalesienie gruntów nieprzydatnych rolniczo do 2010
13. Prowadzenie przebudowy drzewostanów w kompleksach leśnych tego wymagających w celu poprawy struktury wiekowej oraz dostosowania ich do lokalnych warunków siedliskowych zadanie ciągłe
14. Zaopatrzenie gospodarstw rolnych w nowoczesne urządzenia do prawidłowej gospodarki odchodami zwierzęcymi, tj. w płyty gnojowe lub zbiorniki na gnojowicę zadanie ciągłe
15. Oznakowanie obszarów chronionych oraz pomników przyrody do 2004
16. Budowa przyzakładowych oczyszczalni ścieków do 2006
17. Prowadzenie odpowiednich zabiegów melioracyjnych, w tym konserwacja istniejących urządzeń melioracyjnych zadanie ciągłe
18. Opracowanie i wdrożenie planu rozwoju terenów zielonych uwzględniającego stworzenie systemu zadrzewień nadrzecznych, śródpolnych, śródłąkowych, przydrożnych do 2010
19. Likwidowanie niekontrolowanych zrzutów ścieków do gruntu i studni zadanie ciągłe
20. Upowszechnienie biologicznych i ekologicznych metod ochrony lasów i gleb leśnych zadanie ciągłe
21. Przeprowadzenie edukacji ekologicznej mieszkańców w szczególności młodzieży szkolnej w zakresie wiedzy przyrodniczo-leśnej zadanie ciągłe
22. Organizacja imprez ekologicznych zadanie ciągłe
MIERNIKI REZULTATÓW:
 Zmniejszenie ilości odpadów do składowania
 Zmniejszenie stężenia zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym
 Liczba zmodernizowanych kotłowni
 Liczba km oczyszczonych rowów melioracyjnych
 Liczba gospodarstw prowadzących selektywną zbiórkę odpadów
 Powierzchnia zalesionych gruntów nieprzydatnych rolniczo
 Zwiększenie klasy czystości rzek
 Liczba zlikwidowanych i zrekultywowanych wysypisk „dzikich”
 Liczba km utworzonych korytarzy ekologicznych
 Liczba osób korzystających z programów edukacji ekologicznej
BENEFICJENCI PROGRAMU:
 Społeczność lokalna
 Służby ochrony przyrody
 Przedsiębiorstwa produkcyjne
 Inwestorzy
 Organizacje pozarządowe
PRIORYTETOWE DZIAŁANIA:
1. Konwersja systemów grzewczych (zastępowanie ogrzewania konwencjonalnego, głównie węglowego, czystym ekologicznie)
2. Wdrożenie sprawnie funkcjonującego systemu segregacji i przetwórstwa odpadów komunalnych
3. Likwidacja „dzikich” wysypisk
4. Opracowanie i wdrożenie planu rozwoju terenów zielonych uwzględniającego stworzenie systemu zadrzewień nadrzecznych, śródpolnych, śródłąkowych, przydrożnych
5. Likwidowanie niekontrolowanych zrzutów ścieków do gruntu i studni

5. Sfera zarządzania
Temat programu: Efektywne i kreatywne zarządzanie realizacją Strategii
Preambuła
UZASADNIENIE
Jednym z podstawowych warunków efektywnej realizacji celów i zadań strategicznych, jest wyodrębnienie organizacyjne grupy pracowników samorządowych, jako Zespołu ds. Koordynacji Wdrażania Strategii – jednostki zajmującej się szeroko rozumianym zarządzaniem Strategią. Zarządzanie to rozumiane jest w sensie planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania realizacji Strategii. Dlatego też osoby pracujące w Zespole powinny posiadać wysokie kwalifikacje, a w szczególności wykazywać się możliwie szeroką znajomością problematyki gminy, planowania strategicznego, warunków realizacji poszczególnych zadań, funkcjonowania struktur samorządowych, a także wiedzą o zasadach współpracy z różnymi podmiotami.
Nieodzownym elementem zarządzania Strategia jest jej promocja. Realizacja celów i zadań strategicznych w dużym stopniu uzależniona jest też od promocji samej gminy, tj. realizowanych na jej obszarze i zamierzonych przedsięwzięciach w różnych sektorach życia
ZWIĄZKI Z INNYMI DZIAŁANIAMI
Realizacja programu jest zbieżna z założeniami następujących dokumentów:
1. Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju
2. Strategia rozwoju województwa podlaskiego do 2010 roku
3. Narodowy program przygotowania Polski do członkostwa w Unii Europejskiej
4. Narodowa strategia integracji przyjęta przez RM w 1997 roku
CELE OGÓLNE:
1. Stworzenie organizacyjno-instytucjonalnych uwarunkowań zapewniających sprawne i efektywne wdrażanie Strategii
2. Promocja gminy Łomża


Obszar działania 1: Organizacja wdrażania Strategii
CELE SZCZEGÓŁOWE:
1. Efektywne wykorzystanie funduszy strukturalnych Unii Europejskiej
2. Sprawne wdrażanie założeń Strategii
3. Monitorowanie i ocena procesu wdrażania Strategii
4. Poszerzenie wiedzy i umiejętności administracji samorządowej w zakresie zarządzania strategicznego
5. Budowa lokalnego rynku kapitałowego umożliwiającego realizację działań strategicznych
ZADANIE OKRES
REALIZACJI
1. Powołanie Zespołu ds. Koordynacji wdrażania Strategii 2001
2. Przygotowanie osób odpowiedzialnych za wdrażanie Strategii do tworzenia projektów inwestycyjnych oraz opracowania wniosków finansowych do programów pomocowych (korzystanie z pomocy konsultantów zewnętrznych) zadanie ciągłe
od 2001
3. Zlecenie realizacji określonych zadań związanych z zarządzaniem realizacją Strategii Agencji Rozwoju Regionalnego w Łomży lub innym podmiotom zadanie ciągłe
4. Nawiązanie kontaktów z podmiotami współpracującymi przy realizacji Strategii zadanie ciągłe
5. Informowanie lokalnych społeczności o przebiegu realizacji Strategii zadanie ciągłe
6. Prowadzenie cyklicznych badań lokalnej opinii publicznej zadanie ciągłe
7. Organizacja szkoleń na temat istniejących i przygotowywanych programów pomocowych zadanie ciągłe
od 2001
MIERNIKI REZULTATÓW:
 Liczba zrealizowanych przedsięwzięć przewidzianych w programach strategicznych
 Liczba zgłoszonych wniosków finansowych do programów pomocowych
 Wielkość środków finansowych wewnętrznych i zewnętrznych przeznaczonych na cele rozwojowe


Obszar działania 2: Promocja
CELE SZCZEGÓŁOWE:
1. Informowanie mieszkańców na temat efektów wdrażania Strategii
2. Promocja Strategii zrównoważonego rozwoju gminy Łomża
3. Promocja gminy Łomża
ZADANIA OKRES
REALIZACJI
1. Prowadzenie działalności wydawniczej w gminie, wydawanie czasopism, folderów zadanie ciągłe
2. Opracowanie internetowej bazy informacyjnej o gminie, realizowanych i zamierzonych przedsięwzięciach do 2002
stała
aktualizacja
3. Publikacja Strategii do 2002
4. Stworzenie strony internetowej Strategii do 2002
MIERNIKI REZULTATÓW:
 Ogólna liczba zaangażowanych podmiotów w realizację Strategii
 Liczba pozyskanych inwestorów zewnętrznych
 Stopień zadowolenia mieszkańców gminy z realizacji Strategii
 Liczba publikacji promujących gminę
BENEFICJENCI PROGRAMU:
 Samorząd gminny
 Społeczność lokalna
 Indywidualni inwestorzy
 Podmioty rozwijające działalność gospodarczą
PRIORYTETOWE DZIAŁANIA:
1. Powołanie Zespołu ds. Koordynacji wdrażania Strategii
2. Nawiązanie kontaktów z podmiotami współpracującymi przy realizacji Strategii
3. Opracowanie internetowej bazy informacyjnej o gminie, realizowanych i zamierzonych przedsięwzięciach
4. Stworzenie strony internetowej Strategii

VI. ZAGADNIENIA REALIZACJI STRATEGII
1. Organizacyjne aspekty i monitoring realizacji strategii
Przygotowana przez zespół ekspercki i przyjęta przez Radę Gminy w trybie przeprowadzonej konsultacji społecznej na sesjach (warsztatach) strategicznych „Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Łomża” powinna stać się jednym z głównych narzędzi zarządzania gminą. Tylko wtedy zagwarantowana będzie jej pełna realizacja.
Efektywna realizacja celów i zadań strategicznych jest związana ściśle z określeniem szczegółowego postępowania różnych podmiotów, osób i komórek organizacyjnych, odpowiedzialnych za dostarczanie, przetwarzanie, analizowanie i ocenianie informacji dotyczących realizacji strategii.
Przyjęcie ogólnych zasad monitorowania jako podstawowego narzędzia stosowanego w procesie zarządzania jest wymogiem stosowanym w Unii Europejskiej w trakcie realizacji każdego projektu finansowanego, czy współfinansowanego ze środków Wspólnot Europejskich.
Organem wykonawczym i dokonującym monitoringu będzie Zarząd Gminy, który w procesie monitorowania, kierował będzie ogólnymi zasadami kompleksowego planowania, w szczególności dokonywał:
 krytycznego przeglądu założonych celów pod kątem możliwości ich osiągnięcia,
 identyfikacji możliwych korzyści, jakie można uzyskać po określeniu dokładnego celu,
 oceny, czy planowane zaangażowanie dostępnych środków gwarantuje osiągnięcie celów.

Monitoring realizowany będzie także przez Radę Gminy. Oceniać ona będzie bowiem okresowo (co najmniej raz w roku) bieżący stan i efekty realizacji Strategii, oraz skuteczność poczynań wdrożeniowych Zarządu Gminy. Okresowo Rada Gminy otrzymywać będzie odpowiednio przygotowane przez Zarząd Gminy raporty.
Na bieżąco prowadzona będzie też weryfikacja ustaleń Strategii, a w razie potrzeby także ich aktualizacja.
Monitoring prowadzony będzie przez Zarząd Gminy głównie w oparciu o informacje przygotowane i przedłożone przez Zespół do spraw Koordynacji Wdrażania Strategii.
Z tego też względu proponuje się utworzenie w gminie Łomża wyodrębnionej organizacyjnie grupy pracowników samorządowych (na przykład pracowników referatów odpowiedzialnych za rozwój gospodarczy i promocję, nadzór budowlany i gospodarkę przestrzenną oraz ochronę środowiska) jako Zespołu ds. Koordynacji Wdrażania Strategii.
Do zadań Zespołu należeć będzie:
 przygotowanie propozycji optymalnego sposobu wdrożenia oraz ich przedkładanie do zatwierdzenia przez Zarząd Gminy,
 określenie, analizowanie i ocena uwarunkowań organizacyjnych (w tym identyfikacja podmiotów współdziałających, wielkość niezbędnych środków finansowych i technicznych, harmonogram),
 nawiązanie i utrzymanie kontaktów z podmiotami współpracującymi,
 organizowanie i prowadzenie odpowiednich działań promocyjnych,
 obserwacja i monitoring procesu wdrażania ustaleń Strategii,
 prowadzenie dokumentacji wdrażania Strategii,
 modyfikacja działań na rzecz zrównoważonego rozwoju gminy,
 informowanie Zarządu i Rady Gminy o stanie realizacji wdrażanych zadań, o ewentualnych problemach realizacyjnych,
 budowa lokalnego rynku kapitałowego dla ekorozwoju, umożliwiającego sfinansowanie działań.

Zespół ds. Koordynacji Wdrażania Strategii odpowiedzialny będzie również za przygotowanie planów inwestycyjnych (rocznych i wieloletnich) oraz za sporządzenie dla każdego z zadań strategicznych ujętych w planach, przewidzianych do wdrożenia w określonym czasie, szczegółowych projektów realizacyjnych.
Projekty takie powinny uwzględniać: nazwę zadania, charakterystykę przedsięwzięcia (projekt techniczny), zasady zarządzania i realizacji projektu, jego harmonogram (terminy wykonania) i budżet oraz źródła finansowania czy podmioty i instytucje wspierające projekt (wraz z wnioskami finansowymi).
Część zadań realizowanych przez Zespół ds. Koordynacji Wdrażania Strategii (na przykład przygotowanie wniosków finansowych), może odbywać się we współpracy z Agencją Rozwoju Regionalnego w Łomży. Warunkiem takiej współpracy i współzarządzania rozwojem jest zawarcie stosownej umowy.
Niezwykle ważnym źródłem informacji, służącej ocenie procesu wdrażania strategii, będą wyniki prowadzonych cyklicznie przez Zespół badań lokalnej opinii publicznej.
W celu skutecznego wdrażania projektów Zespół prowadzić będzie współpracę w różnymi partnerami, gminnymi jednostkami organizacyjnymi oraz podmiotami pozasamorządowymi, tj. różnego typu instytucjami, podmiotami gospodarczymi, osobami fizycznymi. Istotna jest tutaj także współpraca z odpowiednimi Komisjami Rady Gminy.
Dla usprawnienia prac Zespołu oraz dla efektywnego wdrażania ustaleń Strategii Zarząd Gminy powinien podjąć stosowną uchwałę, określającą zakres niezbędnej i koniecznej współpracy pomiędzy różnymi jednostkami organizacyjnymi.
Władze Gminy po uchwaleniu Strategii winny od samego początku zainteresować mieszkańców korzyściami, jakie mogą wynikać z jej realizacji. Szczególnie istotne będzie także szerokie informowanie lokalnych społeczności o przebiegu realizacji Strategii.
Dla zapewnienia sukcesu we wdrażaniu zapisów Strategii zostaną podjęte następujące działania:
• organizowanie raz na rok, sesji Rady Gminy poświęconej w całości sprawom realizacji Strategii,
• aktualizacja strategii, raz na cztery lata, wraz z rozpoczęciem kolejnej kadencji rady i Zarządu Gminy,
• przygotowanie skróconej, popularnej wersji Strategii,
• prowadzenie cyklicznych spotkań z mieszkańcami gminy poświęconych realizacji Strategii,
• wzmocnienie współpracy w ramach powiatu łomżyńskiego,
• przekształcenie Urzędu Gminy w swego rodzaju przedsiębiorstwo usługowe współzarządzające rozwojem.
Urząd Gminy powinien kierować się następującymi zasadami:
1. Struktura Urzędu powinna być dostosowana do zarządzania strategicznego, charakteryzującego się dobrym przepływem informacji, zadania operacyjne powinny być przekazywane do wykonania pracownikom Urzędu;
2. Budżet gminy powinien służyć realizacji celów wynikających ze Strategii oraz wieloletniego planu inwestycyjnego;
3. Oprócz corocznego budżetu powinna być opracowana długofalowa polityka budżetowa;
4. Przygotowany powinien być wieloletni plan inwestycyjny, uwzględniany w budżetach rocznych;
5. Opracowany winien być program zarządzania gruntami, który wynika ze Strategii zrównoważonego rozwoju gminy;
6. Systematycznie zbierane będą informacje na temat istniejących i przygotowywanych programów pomocowych;
7. Kadra Urzędu gminy przygotowana powinna być w zakresie sporządzania wniosków do programów pomocowych.

Wdrożenie Strategii zrównoważonego rozwoju gminy Łomża uwarunkowane jest dobrą współpracą z władzami samorządowymi powiatu i województwa.

Schemat 11. Proces monitoringu wdrażania Strategii


2. Finansowe aspekty realizacji strategii

Efektywne wdrażanie zapisów Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Łomża wymaga silnego zintegrowania strony rzeczowej poszczególnych zadań strategicznych z finansowymi możliwościami ich realizacji.
Realizację zadań przewidzianych w ramach strategicznych programów rozwojowych, bezpośrednio lub pośrednio wspierać powinno wiele instytucji i programów pomocowych.
W szczególności zadania te powinny być finansowane ze środków:
 budżetu gminy,
 funduszów celowych,
 własnych podmiotów gospodarczych,
 własnych ludności,
 budżetu państwa,
 sektora bankowego,
 pomocy zagranicznej (środków funduszy i programów pomocowych).
Zostaną w tym celu wykorzystane różne formy finansowania:
 granty, dotacje i subwencje właściwe do konkretnych zadań,
 środki własne,
 pożyczki i kredyty preferencyjne,
 obligacje, w tym obligacje komunalne,
 leasing finansowy i operacyjny,
 zapisy i darowizny.
Wybór i stosowanie określonej formy finansowania ekorozwoju, w tym ochrony środowiska, zależeć będzie od trzech czynników:
• rodzaju przedsięwzięcia (działalność inwestycyjna, edukacja),
• statusu wnioskodawcy (samorząd, przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe, osoby fizyczne),
• rodzaju instytucji finansowej (bank, budżet, fundacje, itp.).
Gmina będzie czynić starania o uzyskanie finansowej pomocy zagranicznej, głównie w formie dotacji lub kredytów preferencyjnych programów pomocowych i restrukturyzacyjnych Unii Europejskiej: PHARE 2, ISPA i SAPARD, a także z:
• Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej,
• Ekofunduszu,
• Programu małych dotacji Globalnego Programu na rzecz Środowiska (GEF),
• Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej COUNTERPARTFUND,
• Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej,
• Fundacji Rozwoju Komunalnego,
• Programu UNDP - projekt Umbrella.
Działalność gospodarcza osób fizycznych i gmin może zostać wsparta przez polskie banki komercyjne, w szczególności: Bank Gospodarstwa Krajowego, Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. (kredyty ze środków własnych, z Banku Światowego, ze środków Fundacji Wspomagającej Zaopatrzenie Wsi w Wodę), Raiffeisen Centrobank S.A.
Za pośrednictwem polskich banków firmy prywatne lub prywatyzujące się mogą też skorzystać z zagranicznych linii kredytowych na realizację projektów o charakterze rozwojowym, restrukturyzacyjnym i modernizacyjnym. Należą do nich: linia kredytowa ze środków Europejskiego Banku Inwestycyjnego czy Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.
Do polskich funduszy i agencji wspierających działalność podmiotów gospodarczych należą:
• Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
• Fundusz Pracy,
• Fundusz Współpracy Program AGROLINIA 2000,
• Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
• Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
• Krajowa Agencja Poszanowania Energii,
• Narodowa Agencja Poszanowania Energii,
• Fundacja wspomagająca zaopatrzenie wsi w wodę.
W realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych o charakterze komercyjnym między innymi w sferze produkcji i handlu, środki publiczne (budżetu państwa, województwa, gminy) traktowane powinny być jako uzupełniające. Przedsięwzięcia te powinny być bowiem finansowane przede wszystkim przez potencjalnych i rzeczywistych użytkowników (konsumentów). Władze gminne powinny zaś przejawiać aktywność w tworzeniu warunków do uruchomienia kapitałów z funduszy podmiotów gospodarczych, instytucji pozarządowych i społeczeństwa.