Uroczystość odsłonięcia pomnika 25 czerwca 1922 r. była wielkim zgromadzeniem patriotycznym, w którym miało wziąć udział kilka tysięcy osób nie tylko z Łomży i Jednaczewa, ale z całej Kurpiowszczyzny i z Mazur. Mszy świętej przewodniczył ks. Piotr Krysiak, proboszcz parafii Kuzie. Ten pierwszy pomnik przetrwał 17 lat. Został zniszczyły w 1939 roku przez wojska radzieckie najeżdżające na Polskę w czasie II wojny światowej.
Pomnik Stacha Konwy do Lasu Jednaczewskiego powrócił niemal pół wieku później. Odbudowano go z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej. 9 października 1987 r. odbyła się uroczystość odsłonięcia z udziałem ówczesnych władz województwa łomżyńskiego i ostrołęckiego. Późnym wieczorem, gdy oficjalni goście odjechali, pomnik Stacha Konwy został poświęcony przez proboszcza Katedry Łomżyńskiej, ks. dr. Henryka Gołaszewskiego. Pomnik przetrwał niespełna 13 lat. Wiosną 2000 r. społeczność lokalną wzburzyła informacja o jego podpaleniu. W maju tego samego roku wandale dopełnili dzieła zniszczenia - płonącą barć zrzucili z postumentu.
Staraniem Zarządu Głównego TPZŁ, w ścisłej współpracy z leśniczym Jednaczewa Jerzym Bogdanowiczem, pomnik Stacha Konwy został ponownie odbudowany. Zrekonstruowano główne elementy wraz figurą Chrystusa Frasobliwego, tablicą epitafijną i daszkiem. Na jego zwieńczeniu zamontowano odnaleziony metalowy krzyż z pomnika Stacha Konwy zbudowanego z inicjatywy Adama Chętnika. Kolejne odsłonięcie i poświęcenie pomnika bohatera kurpiowskiego wpisano w obchody Dnia Wojska Polskiego. 15 sierpnia 2001 r., bezpośrednio po nabożeństwie w Katedrze Łomżyńskiej, celebrowanym przez ks. bpa Tadeusza Zawistowskiego, na leśnej polanie odbyła się podniosła uroczystość w asyście kompanii honorowej Wojska Polskiego.
Wykonany w topolowej kłodzie pomnik przez 18 lat doświadczał działania sił przyrody i niestety także aktów wandalizmu. Wiosną 2020 roku zapadła decyzja o jego odnowieniu. Z inicjatywy wójta Gminy Łomża Piotra Kłysa, Nadleśniczego Łomży Dariusza Godlewskiego w jego rekonstrukcję, tym razem w trwalszej dębowej kłodzie, zaangażowali się działacze Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej i Ochotniczej Straży Pożarnej z Jednaczewa. Po kilku miesiącach prac, w trakcie których m.in. poddano konserwacji figurę Chrystusa Frasobliwego i tablicę epitafialną z poprzedniego pomnika, pomnik ponownie ustawiono na leśnej polanie. Na szczycie osłaniającego kilkusetletni pień daszku, ustawiono historyczny krzyż, z pierwszego pomnika Stacha Konwy z 1922 roku.
Uroczystość poświęcenia odnowionego pomnika Stacha Konwy w Lesie Jednaczewskim odbyła się 20 września 2020 r.
Od 2022 r. Gmina Łomża, na polanie Stacha Konwy w Lesie Jednaczewskim, w okolicy imienin Stacha (Stanisława 8 maja), organizuje uroczystości patriotyczne, którym towarzyszy festyn rodzinny pn. „Kurpiowska Majówka u Stacha” z elementami historycznymi i edukacyjnymi.
Stach (Stanisław) Konwa (zm. ok.1734-1735) – bohater kurpiowski, legendarny przywódca Kurpiów w czasie walk z wojskami sasko-rosyjskimi w latach 1733–1735.
Znaczna część jego życiorysu pozostaje nieznana i funkcjonuje głównie w tradycji kurpiowskiej, brakuje też wiarygodnych źródeł historycznych na jego temat. Nieznana jest także data i miejsce jego urodzenia. Jako pierwszy w znanych źródłach wymienił Konwę w 1864 r. Kazimierz Władysław Wójcicki.
Według tradycji kurpiowskiej Konwa był ławnikiem i strzelcem, który odznaczył się odwagą podczas III wojny północnej w bitwie ze Szwedami (22–23 stycznia 1708 r.) pod Kopańskim Mostem w pobliżu Myszyńca. W wojnie o sukcesję polską walczył po stronie konfederatów dzikowskich, broniących praw Stanisława Leszczyńskiego do tronu. W okresie tym stał na czele oddziału strzelców kurpiowskich, zorganizowanego w połowie grudnia 1733 r. przez Inflantczyka, pułkownika Jerzego Andrzeja von Rehbindera, komendanta Puszczy Zielonej. Przypuszczalnie od grudnia 1734 r. Konwa prowadził wypady przeciwko Sasom.
Stach Konwa miał walczyć w bitwie z wojskami saskimi pod Jednaczewem (nieznana jest dokładna jej data, prawdopodobnie pomiędzy listopadem 1734 r. a sierpniem 1735 r.), gdzie jego oddział został doszczętnie rozbity. Sam Konwa dostał się do niewoli, a następnie powieszony i pochowany na uroczysku Rycerski Kierz. Kurpie walczyli ze zwolennikami Augusta III jeszcze w czerwcu 1736 r. Wraz z upływem czasu stary las wykarczowano, a ziemia na Rycerskim Kierzu była orana, pomimo ostrzeżeń i nawoływań osób znających tę historię. Pomimo tego mit Stacha Konwy przetrwał w kurpiowskiej tradycji, w której faktyczne jego zasługi jako kurpiowskiego przywódcy mieszały się z fikcją. Źródłem wiedzy o legendzie Konwy są np. pieśni kurpiowskie.
Konwę znamy wyłącznie z wysoce wiarygodnej tradycji kurpiowskiej, a Stach Konwa był traktowany jako symbol oporu wobec najeźdźcy i uosobienie mitu walecznego, wolnego Kurpia. W 1886 r. ukazał się utwór „Kurpie”, w którym Adam Zakrzewski przedstawił walkę Kurpiów ze Szwedami i z wojskami saskimi. W publikacji tej po raz pierwszy pojawiło się imię „Stach”. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Adam Chętnik w swoich książkach i artykułach nadal zajmował się postacią Konwy, a informacje na ten temat czerpał głównie z tradycji kurpiowskiej. Z jego inicjatywy w 1922 r. postawiono walecznemu Kurpiowi pomnik z barci sosnowej w Lesie Jednaczewskim.
dr hab. Krzysztof Sychowicz, prof. ANSŁ
Fotogaleria
